Ο γενάρχης της Αβύσσου: Το πρόδρομο ηφαιστειακό κέντρο Κω-Νισύρου
Το Ακρωτήριο Τηγάνι της Κεφάλου Κω.
«Παντού δε της νήσου φαίνονται οι ηφαιστειώδεις παθήσεις αυτής κ’εν γένει όλ’ η ηφαιστειολογική κατάστασις» Ιάκωβος Ζαρράφτης,1917.
Κάτω από τη γη, μέσα σε άβυσσο έθαψε ο Δίας τους Τιτάνες και τον Κρόνο, όταν τους τσάκισε. Την είσοδο στην άβυσσο έλεγχε ο Τάρταρος, ο γιος του Χάους και της Γαίας. Η ειρκτή του Ταρτάρου σύμφωνα με τους αρχαίους ήταν υπόγειες δίοδοι και μεγάλες σπηλιές στα βάθη της Γης. Σκοτεινό βάραθρο σε μεγάλο βάθος υπάρχει και στην λεκάνη της Κω όμως δεν έχει σχέση με ειρκτές, ούτε με τον Κέρβερο και την Αληκτώ ούτε καν με αρχαίους μύθους.
Σύμφωνα με τους γεωεπιστήμονες η Άβυσσος της Κω ,δεν είναι ένας τόπος βασανιστηρίων. Πρόκειται για τον αρχαίο υποθαλάσσιο κρατήρα που βρίσκεται αμέσως βορειοανατολικά του μικρού ηφαιστειογενούς νησιού Στρογγυλή, απέναντι από το Ακρωτήριο Χελώνα της Καρδάμαινας. Ο κρατήρας βρίσκεται σε βάθος 680 μέτρων, στο εσωτερικό του, υπάρχουν αρκετές ανωμαλίες, καθώς και μια κορυφογραμμή που έχει 1 χλμ στο μήκος. Ο συγκεκριμένος τόπος έδωσε ,πριν από 161.000 χρόνια,την μεγαλύτερη έκρηξη της Ανατολικής Μεσογείου και μία από τις μεγαλύτερες στην ιστορία της Γης.
Η υπερέκρηξη ήταν το κορυφαίο γεγονός μιας πλούσιας ηφαιστειακής δραστηριότητας της ευρύτερης περιοχής που ξεκίνησε πριν από 3-3,5 εκατομμύρια χρόνια στη Δυτική και Κεντρική Κω (Κέφαλο, Αντιμάχεια, Καρδάμαινα) και η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα κυρίως στην Νίσυρο, Παχειά, Πυργούσα, Γυαλί και Στρογγυλή.
Ωστόσο, εδάφη του νησιού φιλοξενούν υλικά από μία πρώιμη περίοδο ηφαιστειακής δραστηριότητας που χρονολογείται πριν από 12-10 εκ. χρόνια και η οποία άφησε τα ίχνη της τόσο στην οροσειρά του Δίκαιου όσο και στο ανατολικό και δυτικό τμήμα της Κω.
Πυροκλαστικό υλικό και ιζήματα σε βράχια βόρεια του Αγίου Φωκά, στον Προφήτη Ηλία , στους πρόποδες του Σύμπετρου, στην Τρύπα κοντά στο Κοκκινόνερο, στην Κέφαλο και σε άλλες τοποθεσίες του νησιού μαρτυρούν ότι ανάλογο γεγονός με αυτό της Αβύσσου, ίσως μεγαλύτερο, συνέβη εκείνη την περίοδο.
Οι συγκολλημένοι πυροκλαστικοί βράχοι του λόφου Παλιόσκαλα (απέναντι από το Ξενοδοχείο Δήμητρα) όσο και κάποιοι ακτόλιθοι από την παραλία του Αγίου Φωκά φανερώνουν ότι επρόκειτο για μία τεράστια σε μέγεθος και βίαια έκρηξη με lahars. Τo λαχάρ - ινδονησιακή λέξη- είναι ηφαιστειακή λασπορροή που αποτελείται από πυροκλαστικά υλικά αναμεμιγμένα με κάποιο υγρό, συνήθως νερό, τα οποία μπορούν να αναπτύξουν μεγάλες ταχύτητες. Θεωρείται ιδιαίτερα επικίνδυνο διότι συμπεριφέρεται όπως το υγρό τσιμέντο ,μεταφέρει υλικά από στάχτη και χαλίκια μέχρι ογκόλιθους με διάμετρο μεγαλύτερη από 10 μέτρα. Μια μικρή έκρηξη του ηφαιστείου Νεβάδο ντελ Ρουίς στη Κολομβία το 1985, προκάλεσε ένα φονικό λαχάρ που σάρωσε τη πόλη Αρμέρο αφήνοντας πίσω της 23.000 νεκρούς.
Οι μαξιλαροειδείς αρχαίες βασαλτικές λάβες του Τριόπιου δεν αποκλείεται να σχετίζονται με αυτό το άγνωστο ηφαιστειακό επεισόδιο.
Στον όρμο της Κεφάλου οι βασιλικές του Αγίου Στεφάνου έχουν θεμελιωθεί πάνω σε κατώτερο ροζ ιγκνιμβρίτη(ο ανώτερος είναι ηλικίας 161 χιλ.ετών) που προήλθε από συμβάν αυτής της χρονικής περιόδου. Επιπλέον από συγγενικό όμοιο υλικό είναι οι ράχες της Καμήλας, το ακρωτήριο Τηγάνι , το ανατολικό τμήμα όπως και ο ηφαιστειακός λαιμός της νησίδας Καστρί καθώς και οι βράχοι που την περιβάλλουν.
Πωρόλιθο της Κεφάλου όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι δηλαδή συγκολλημένο πυροκλαστικό υλικό από αυτή την έκρηξη(από τα ορυχεία του Τηγανιού και της Καμήλας) έχουν χρησιμοποιήσει οι αρχαίοι σε πάμπολλες κατασκευές του νησιού.
Το ακρωτήριο σε σχήμα τηγανιού όπως σωστά το ονόμασαν οι Κεφαλιανοί είναι εξολοκλήρου φτιαγμένο από υλικό πού κατάγεται από την τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη που συγκλόνισε την περιοχή. Η επιφάνεια του τηγανιού μοιάζει με ένα μεγάλο οριζόντιο, στενό rillenkaren με αιχμηρές ραβδώσεις-αυλακώσεις ίσως από τις επιδράσεις της θερμοκρασίας και του νερού στις διαδικασίες σχηματισμού του.
Τα μειοκαινικά ηφαιστειακά πετρώματα της Κω, ηλικίας 10.7-10.4 εκ.ετών , δείχνουν κάποια γεωχημικά χαρακτηριστικά παρόμοια με τους τραχείτες της Πάτμου(ηλικίας 7.4 εκ.ετών), ξεχωρίζουν όμως στην χημεία των σπάνιων γαιών ενώ είναι αρκετά διαφορετικά από τους ρυόλιθους που σχετίζονται με την δεύτερη νεώτερη ηφαιστειακή δραστηριότητα στη χερσόνησο της Κεφάλου και της Νισύρου.
Οι γεωλογικοί σχηματισμοί, η ανάλυση των δειγμάτων όπως και οι κατευθύνσεις της πυροκλαστικής ροής δείχνουν ότι η πηγή που έδωσε την ηφαιστειακή έκρηξη πρέπει να βρισκόταν νότια της Κω πιο κοντά στην τοποθεσία του Αγίου Στεφάνου, από τον Άγιο Φωκά. Το πρόδρομο μειοκαινικό ηφαιστειακό κέντρο είχε τραχειανδεσιτική σύνθεση, ήταν υποθαλάσσιο και πιθανότατα βρισκόταν μερικές δεκάδες χιλιόμετρα μακριά, κοντά στη Νίσυρο η οποία ακόμη δεν είχε γεννηθεί όπως η Κέφαλος και τα γύρω νησιά.
Η ύπαρξη αυτών των πετρωμάτων δείχνει ότι η πρώιμη ηφαιστειακή δραστηριότητα του νησιού δεν έχει να κάνει με την καταβύθιση της Αφρικανικής πλάκας κάτω από την μικροπλάκα του Αιγαίου δηλαδή την πιο πρόσφατη ηφαιστειακή δράση. Πρόκειται για ενδοπλακικές διεργασίες που σχετίζονταν με την δραστηριότητα της τάφρου Gokova και το άνοιγμα του Κεραμικού Κόλπου.
Γεωδίφης
1.Γεωλογικός χάρτης Κω-ΙΓΜΕ
2.Stratigraphy of the Upper Miocene Volcanic Rocks of Kos-N. Tsoukalas,2008
3.Βικιπαίδεια
4.Κώια-Ιακ.Ζαρράφτης
