Πως μία ηφαιστειακή έκρηξη συνέβαλε στη καθιέρωση του ποδηλάτου ως μεταφορικό μέσο;
Laufmaschine (1817) - το ποδήλατο του Καρλ φον Ντράις.
H εφεύρεση του ποδηλάτου είχε τεράστια επίδραση στην κοινωνία, τόσο από την άποψη του πολιτισμού όσο και της προώθησης σύγχρονων βιομηχανικών μεθόδων. Πολλά εξαρτήματα, που έπαιξαν τελικά καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του αυτοκινήτου εφευρέθηκαν για το ποδήλατο, όπως τα ρουλεμάν, ελαστικά, αλυσίδες,ρόδες κά.
Στην Ελλάδα το πρώτο ποδήλατο εμφανίστηκε το 1885. Λέγεται ότι τα έφεραν ξένοι έμποροι που έμεναν εδώ ή 'Έλληνες μετανάστες κατά τον επαναπατρισμό τους. Υπάρχουν αναφορές για την Πάτρα με Άγγλους εμπόρους σταφίδας, την Κέρκυρα, την Τρίπολη, την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη. Το ποδήλατο έγινε πολύ δημοφιλές τα τέλη του 19ου αιώνα και συμπεριλήφθηκε στους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας το 1896. Στα Δωδεκάνησα ιδίως στη Ρόδο και την Κω το ποδήλατο έγινε λαοφιλές επι Ιταλοκρατίας. Η Κως το διατηρεί ακόμη ως βασικό μεταφορικό όχημα και δίκαια θεωρείται ως νησί του ποδηλάτου. Όμως, πως το δίτροχο όχημα, καθιερώθηκε ως ένα ιδιαίτερα διαδεδομένο μεταφορικό μέσο στις πόλεις μας;
Πριν 4 χρόνια είχαμε την 200η επέτειο της έκρηξης του Ταμπόρα, από τις μεγαλύτερες ηφαιστειακές εκρήξεις στην ιστορία του πλανήτη. Πέρυσι είχαμε την 200η επέτειο του Φρανκενστάιν ή Σύγχρονου Προμηθέα από το διάσημο βιβλίο της Μαίρη Σέλλεϋ. Εφέτος είναι η επέτειος του Βαρώνου Καρλ φον Ντράις, πατέρα του σύγχρονου ποδηλάτου. Όσο παράξενο κι αν φαίνεται, αυτά τα τρία γεγονότα είναι όλα αλληλένδετα με την ηφαιστειακή έκρηξη και την μεγάλη αλλαγή του κλίματος του 1816 που έμεινε γνωστή ως η «χρονιά χωρίς καλοκαίρι».
Το Ταμπόρα, στο νησί της Sumbawa[Ινδονησία], τότε Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες- ξεκίνησε μία σειρά εκρήξεων στις 5 Απριλίου 1815 και ο αντίκτυπός της κύριας έκρηξης θα διαρκέσει χρόνια. Οι ροές λάβας ισοπέδωσαν το νησί, σκοτώνοντας σχεδόν όλα τα φυτά και τα ζώα ενώ ταυτόχρονα μείωσαν το ύψος του όρους κατά το ένα τρίτο. Από την έκρηξη απελευθερώθηκαν τεράστια νέφη ηφαιστειόσκονης στον αέρα, φέρνοντας σχεδόν το απόλυτο σκοτάδι στην γύρω περιοχή για μέρες.
Ο γεωλόγος Charles Lyell αναφέρει ότι από τους 12.000 κατοίκους της επαρχίας Tambora, μόνο 26 επέζησαν. Αμέτρητοι τόνοι ηφαιστειακής τέφρας κυκλοφορούσαν στην ανώτερη ατμόσφαιρα για χρόνια μετά το συμβάν, εμπόδιζαν το φως του ήλιου και χαμήλωσαν τις μέσες επιφανειακές θερμοκρασίες σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σε ορισμένα μέρη της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης οι θερμοκρασίες μειώθηκαν κατά περισσότερο από 7 βαθμούς Κελσίου. Υπήρχε χιόνι στη Νέα Αγγλία- βορειοανατολική περιοχή των ΗΠΑ τον Ιούλιο και αναφέρθηκαν σκούρα σύννεφα σε ολόκληρη την Ευρώπη κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Στην Ουγγαρία, υπήρξαν αναφορές για καφέ χιονόπτωση, εξαιτίας της ηφαιστειακής τέφρας. Με το κρύο εμφανίστηκαν ελλείψεις και προβλήματα σε καλλιέργειες, πείνα καθώς η τιμή των βασικών αγαθών είχε εκτιναχθεί στα ύψη. Έλλειψη τροφίμων επιδεινώνεται στον απόηχο των Ναπολεόντειων πολέμων, μετά την υποχώρηση των στρατευμάτων που έκαψαν πόλεις και χωριά, καψάλισαν τη γη και ρήμαξαν τις συγκομιδές (Τολστόι, Πόλεμος και Ειρήνη) με αποτέλεσμα ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων, να πεθάνει από την πείνα στο Παρίσι το 1816. Αυτές οι δυσοίωνες συνθήκες έπληξαν περισσότερο τις περιοχές των Άλπεων της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Αυστρίας και της Ελβετίας.
Τότε ήταν που η νεαρή συγγραφέας Μαίρη Σέλλεϋ ταξίδεψε στη Γενεύη τον Απρίλιο του 1816 συνοδευόμενη από την ετεροθαλή αδελφή της και τον εραστή της, Πέρσι Σέλλεϋ. Εκείνη την εποχή, η Μαίρη ήταν μόλις 18 ετών, και στην πραγματικότητα δεν ήταν ακόμη κυρία Σέλλεϋ. Εκεί θα γνωριστούν με το Λόρδο Μπάιρον, από τους σημαντικότερους φιλέλληνες, ο οποίος μετά από ένα αποτυχημένο γάμο και φήμες για μια αιμομικτική σχέση, ποτέ δεν θα επιστρέψει στην Αγγλία. Ο Μπάιρον φτάνοντας στη Γενεύη, θα νοικιάσει μια μεγάλη βίλα κοντά στην οικία των Σέλλεϋ και σύντομα θα αναπτυχθεί μια στενή φιλία.
Η Γενεύη είχε πληγεί από τις πλημμύρες και την πείνα, και συσσίτια άνοιξαν για τους φτωχούς της εποχής. Η Μαίρη παρατήρησε ότι «οι καταιγίδες που μας επισκέπτονται είναι μεγαλύτερες και πιο καταπληκτικές από ό, τι έχω δει ποτέ». Ο Μπάιρον γράφει στο «Σκοτάδι» ότι ο ήλιος είναι μόνιμα χωρίς φως, και η ανθρωπότητα πεθαίνει -πριν ακόμη η είδηση για την έκρηξη του Ταμπόρα φτάσει στην Ευρώπη.
Τότε η Μαίρη θα επινοήσει, ένα από τα τα μεγαλύτερα έργα φαντασίας της αγγλικής γλώσσας. Ο Φρανκενστάιν, ήρωας της γοτθικής και ρομαντικής νουβέλας θα πάρει σάρκα και οστά.
Μόλις 500 χιλιόμετρα βόρεια της βίλας του Μπάιρον, ο Καρλ Ντράις, φοιτητής μαθηματικών και αυτοαποκαλούμενος εφευρέτης, ήταν μάρτυρας από πρώτο χέρι των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος. Η περιοχή Βάδης-Βυρτεμβέργης στο νοτιοδυτικό τμήμα της Γερμανίας χτυπήθηκε από τις χειρότερες καιρικές συνθήκες που καταγράφηκαν στην ήπειρο. Η Μάνχαϊμ, όπου ζούσε ο Ντράις κατά τη διάρκεια της «χρονιάς χωρίς καλοκαίρι», πλημμύρισε κατ 'επανάληψη, και οι όχθες του Ρήνου ξεχείλισαν.
Καλλιέργειες σε όλη την περιοχή,οι οποίες δεν είχαν καμία πιθανότητα να ανακτηθούν αφού είχαν λεηλατηθεί από τα στρατεύματα του Ναπολέοντα, και η επακόλουθη έλλειψη βρώμης οδήγησαν σε πείνα τόσο ανθρώπους όσο και ζώα. Η συγγραφέας Βαρώνη Barbara von Krüdener, κάτοικος της περιοχής εκείνη την εποχή, αποκαλύπτει: «Η ώρα πλησιάζει, όταν ο Κύριος των Λόρδων θα ξαναπάρει τα ηνία. Ο ίδιος θα ταΐσει το κοπάδι του …. Ο Ρήνος σαπίζει με πτώματα». Και ο στρατιωτικός Καρλ φον Κλάουζεβιτς, περιγράφοντας την Μπάντεν το 1817, γράφει «φαντάσματα, που μοιάζουν με άνδρες, κινούνται γύρω από τα χωράφια ψάχνοντας για φαγητό ανάμεσα σε σάπιες πατάτες που δεν έφτασαν μέχρι την ωριμότητα».Τότε δεκάδες χιλιάδες άλογα πέθαναν από την πείνα και πολλά άλλα σφαγιάστηκαν είτε για να εξοικονομηθούν χρήματα ή για τροφή. Η έλλειψη της βρώμης μοιάζει με μια σύγχρονη κρίση των καυσίμων, και από τις αρχές του 1817 παρέλυσαν οι μεταφορές και η βιομηχανία στη Γερμανία.
Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι αυτό οφειλόταν στην ξαφνική έλλειψη των αλόγων που οδήγησε τον Ντράις να στραφεί σε ένα ανθρωποτροφοδοτούμενο μέσο μεταφοράς.
Ο βιογράφος του Hans-Erhard Lessing σημειώνει ότι οι δύο προσπάθειές του για την επινόηση ενός τέτοιου οχήματος συμπίπτει ακριβώς με «έλλειψη τροφίμων και τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι καλλιέργειες» γύρω από την Μπάντεν. Τα πρώτα σχέδια του σε τέσσερις τροχούς, αποδεικνύουν ότι εργάστηκε για να αντικαταστήσει τα άλογα, αλλά εξίσου έβλεπε την έλλειψη βρώμης ως αποτέλεσμα των πολέμων: «Σε καιρό πολέμου, όταν τα άλογα και τα ζώα συχνά σπανίζουν, ένας μικρός στόλος τέτοιων βαγονιών θα μπορούσε να είναι σημαντικός, ειδικά για αποστολές σε μικρές αποστάσεις και για τη μεταφορά των τραυματιών» ανέφερε στα σχέδια του για τετράτροχα οχήματα.
Όμως γρήγορα ο Ντράις επανασχεδίασε την εφεύρεση του. Αντλώντας από την εμπειρία του πατινάζ σε παγωμένες λίμνες, τοποθέτησε το εμπρός τιμόνι για να κρατήσει το δίκυκλο όχημα σε όρθια θέση.
Είναι σαφές από τις σημειώσεις του ότι άρχισε να σκέφτεται το ποδήλατο τόσο ως απάντηση στις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, και ως λύση για την έλλειψη των αλόγων.
Η εφεύρεση του είχε άμεσο αντίκτυπο και απομιμήσεις εμφανίστηκαν στη Βρετανία και την Αμερική μέσα σε ένα χρόνο. Το μηχάνημα του Laufsmaschine απέκτησε δημοτικότητα το 1819, με αποτέλεσμα χιλιάδες άρχισαν να εμφανίζονται μόνο στο Λονδίνο. Αλλά οι φόβοι για την ασφάλεια του αναβάτη και του δημόσιου πεζόδρομου γρήγορα οδήγησε σε απαγορεύσεις και έτσι η προσπάθεια του ατόνησε.
Παρά την μικρή επιτυχία, του δικύκλου του Ντράις το ποδήλατο επιβίωσε, κέρδισε το πρώτο πεντάλ του στη Γαλλία την δεκαετία του 1860. Για τον Ντράις, ήταν μια ρεαλιστική απάντηση σε μια άνευ προηγουμένου αλλαγή του κλίματος. Σήμερα, μετά από τόσα χρόνια τα ίδια ερωτήματα τίθενται ξανά στην κοινωνία μας. Αυτή τη φορά απέναντι μας εκτός από τα φυσικά φαινόμενα έχουμε και τον ίδιο τον πολιτισμό μας.
Όταν το Ταμπόρα ξέσπασε, οι ντόπιοι θεώρησαν την έκρηξη ως μια θεϊκή πράξη εναντίον στο λαό τους. Ορισμένοι το είδαν σαν εκδίκηση της φύσης ενάντια στην ευρωπαϊκή αποικιοκρατία του Σουμπάβα.
Σήμερα, εν όψει της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της κλιματικής αλλαγής, σε κάποιους επικρατεί μια παρόμοια αίσθηση ότι η φύση αντεπιτίθεται. Ο Φρανκενστάιν είναι γύρω μας για να θυμίζει το τι συμβαίνει όταν ο άνθρωπος αδικεί τη φύση. Όμως ο φυσικός κόσμος δεν είναι εκδικητικός, απλά προχωρά με δικούς του κανόνες αδιαφορώντας για τις ανάγκες και τις προτεραιότητες μας.
Το ποδήλατο μπήκε στην κοινωνία μας σε μια εποχή αβεβαιότητας, όταν ένα φυσικό φαινόμενο αποκάλυψε τις αδυναμίες της ανθρωπότητας. Η αλλαγή του κλίματος που μας απειλεί σήμερα μας έδωσε το ποδήλατο. Και αν το μυθιστόρημα της Σέλλεϋ μας ζητά να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με τη φύση, το ποδήλατο μας προσφέρει έναν τρόπο να κάνουμε ακριβώς αυτό, να βιώσουμε το κόσμο μέσα από τη δική μας ενέργεια και προσπάθεια. Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την κλιματική αλλαγή και όχι μόνο, είμαστε αναγκασμένοι να σκεφτούμε το συλλογικό μας μέλλον. Για να προχωρήσουμε πρέπει με λογική να εφεύρουμε την κατάλληλη λύση, σεβόμενοι το περιβάλλον. Ο αγώνας για την επιβίωση ή την προσαρμογή είναι εδώ για άλλη μια φορά.
Πηγές
1.USGS
2.Chris Townsend/theparisreview.org
3.Βικιπαίδεια
4.lifo.gr
Ο Κάρολος Ντίκενς, του οποίου οι ζοφερές καιρικές συνθήκες και τα πορτρέτα της φτώχειας είναι οριστικές αναπαραστάσεις του βικτοριανού Λονδίνου, μεγάλωσαν κάτω από την ολοένα και νεφελώδη ατμόσφαιρα που δημιούργησε η έκρηξη του Ταμπόρα.
Κατευθυνόμενοι δυτικά, το έτος χωρίς καλοκαίρι / New England Historical Society.
Σε πίνακα η έκρηξη του Ταμπόρα,1816.
Διαφήμιση ποδηλάτων, Εμπρός, 1897.