Η αρχαία Σάρος
Το 1843, την νήσο Σαρία δεν μπόρεσε να επισκεφθεί, λόγω θαλάσσιων δυσμενών καιρικών συνθηκών, παρά την εκφρασμένη επιθυμία του ο αρχαιολόγος L.Ross.
Ωστόσο, η νησίδα που συναντάται βόρεια της Καρπάθου έχει πλούσια ιστορία. Είναι γεμάτη από μνημεία, ερείπια και υπολείμματα αρχαίων οικισμών, ενώ αποτέλεσε και ορμητήριο πειρατών.
Στην αρχαία Σάρο πιθανώς βρίσκεται μία από τις αρχαίες πόλεις της Καρπάθου, η Νίσυρος.
Η μικρή έκταση περίπου 21 τ.χλμ. και η ψηλότερη κορυφή του, το Παχύ Βουνό, στα 629 μ. μας λένε ότι έχει επίσης ενδιαφέρουσα φυσική ιστορία και γεωλογία.
Φτιαγμένη από ασβεστόλιθους του αρχαίου μεσοζωικού ελληνικού ευγεωσύγκλινου της Ωλονού-Πίνδου, περιέχει κομμάτια από τον κατεστραμμένο ωκεανό της Νεοτηθύος. Τα στρώματα της ζώνης αναδύθηκαν πριν από περίπου 34 εκ.χρόνια σε μία φάση πτυχώσεων.
Νότια της νησίδας ξεχωρίζει ένα εντυπωσιακό φαράγγι με κάθετα τοιχώματα, μέσα από το οποίο υπάρχει μονοπάτι και μία καρστική σπηλιά η «Γεράκια» και ένα πυκνό πευκοδάσος.
Η νησίδα συνορεύει με δύο σημαντικά υποθαλάσσια ρήγματα το Κάρπαθος 1 και το Ν.Κάρπαθος που μπορούν να δώσουν σεισμούς με μέγεθος από 7-7.5 βαθμούς.
Χωρίζεται από την Κάρπαθο με έναν ρηχό στενό πορθμό με πλάτος 100μ. Το αν χωρίστηκε από ένα μεγάλο σεισμικό γεγονός από την Σαρία είναι δύσκολο να απαντηθεί προς το παρόν.
Υπάρχουν ίχνη από την παρουσία του ανθρώπου της νεολιθικής εποχής και της πρώιμης εποχής του χαλκού. Έχουν βρεθεί λείψανα οχύρωσης στη δυτική πλαγιά του λόφου Καστέλος από την περίοδο των ιστορικών χρόνων.
Κατοικήθηκε τα μινωικά χρόνια τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα π.Χ, βόρεια της δημιουργήθηκε ένας οικισμός που ίσως οδήγησε στην ίδρυση της αρχαίας Νισύρου, μιας πόλης με σημαντικά κτίρια και ιερά, όπως ο ναός του Πορθμείου Ποσειδώνος στο στενό Σαρίας-Καρπάθου.
Πως καταστράφηκε ο οικισμός δεν είναι γνωστό. Από ενεργοποίηση ενός από τα ρήγματα της Καρπάθου ή τα μινωικά ρήγματα της Κρήτης;
Τον 5ο αιώνα π.Χ. η νησίδα ανήκε στην Αθηναϊκή Συμμαχία.
Τον 7ο-10ο αιώνα πάνω από την αρχαία πόλη δημιουργείται ο μεσαιωνικός οικισμός Παλάτια που παραμένει μέχρι σήμερα σχεδόν άθικτος.
Οι αρχαιολόγοι αναφέρουν ότι η ζωή συνεχίστηκε αδιάκοπα έως το 647 μ.Χ, οπότε λεηλατήθηκε από Σαρακηνούς. Τον χρησιμοποίησαν ως λημέρι και ορμητήριο για τις πειρατείες τους ως το έτος 961 που τους έδιωξε ο βυζαντινός στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς.
Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 στον οικισμό Άργος, κατοικούν 23 άνθρωποι όπως και 22 επιστήμονες που κάνουν έρευνες για τη μεσογειακή φώκια. Αποτελεί σημαντικό βιότοπο και τόπο αναπαραγωγής για αρπακτικά σπάνια πουλιά και θαλάσσιους οργανισμούς.
Γεωδίφης
Χάρτης της Καρπάθου με την Σαρία, BUONDELMONTI, Cristoforo, Liber Insularum Archipelagi [1420]. Πηγή, ιστοσελίδα με το βλέμμα των περιηγητών.
Τα σημαντικότερα ρήγματα γύρω απο την Σαρία Νήσο
Η παραλία Παλάτια της Σαρίας και στο βάθος το φαράγγι του ποταμού του Έντη. [Βικιπαίδεια].