Η αλμόπολη της Μύνδου
Το λιμάνι της Μύνδου με τις τεράστιες πύλες.
«Ανάμεσα στη βραχώδη ακτή της Μύνδου και το νησί της Καλύμνου, η ναυσιπλοΐα έγινε πιο περίπλοκη εξαιτίας των πολυάριθμων απότομων βράχων που ξεφυτρώνουν σχεδόν κάθετα στην άκρη του νερού. Φαινόταν ότι αποτελούνται εξ΄ολοκλήρου από κόκκινο τραχείτη [πυριγενές πέτρωμα] και ανήκουν στον ίδιο σχηματισμό με το μεγαλύτερο μέρος του ακρωτηρίου μεταξύ Μύνδου και Αλικαρνασσού» W.J.Hamilton [10/1/1837]
Χερσόνησος της Αλικαρνασσού
Πριν περίπου 11 εκ.χρόνια τρομερές ηφαιστειακές εκρήξεις συγκλόνιζαν την χερσόνησο της Αλικαρνασσού. Απο την δραστηριοποίηση του στρωματοηφαιστείου Turgutreis καταρρέει μία καλδέρα 58χλμ2 και απελευθερώνονται ηφαιστειακά υλικά που θα τοποθετηθούν πάνω σε αρχαιότερο ηλικιακά γεωλογικό υπόβαθρο. Η επιμήκης και ημι-ελλειπτική καλδέρα θα καλύψει έκταση περίπου 98 χλμ2, ενώ από την ηφαιστειακή δραστηριότητα μία σειρά από υλικά θα προκύψουν όπως μονζονίτης, τραχυανδεσιτικές λάβες και ιγκνιμβρίτης. Η εκρηκτική ηφαιστειότητα φαίνεται ότι σταματά πριν από 10-9 εκ.χρόνια. Ομως οι ηφαιστειακές διεργασίες θα αφήσουν πίσω τους έναν άγριο και πανέμορφο φυσικό τοπίο, εύφορη γη και σημαντικά ορυκτά στο θαλάσσιο και στο χερσαίο χώρο.
Οι πρώτοι άποικοι
Η ιστορία των κατοίκων της χερσονήσου έχει στενή σχέση με την γεωλογία της. Μετά την ηφαιστειακή δραστηριότητα, εξωγενείς δυνάμεις θα χαράξουν τις πολυσχιδείς ακτές. Σεισμοί θα ανυψώσουν περαιτέρω τα βουνά της. Προσχώσεις και φερτά υλικά από ποτάμια θα σχηματίσουν αλλουβιακές πεδιάδες. Κατά μήκος των ακτών στα προστατευμένα και ασφαλή σημεία θα αναπτυχθούν θαλάσσιοι οικισμοί και τα βραχώδη βουνά θα αποτελέσουν φυσικά εμπόδια για τους εισβολείς.
Σε αυτή τη γη θα κατοικήσουν Νεαντερτάλιοι, Φοίνικες, Λέλεγες, Κάρες, Έλληνες, Πέρσες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Άραβες και Τούρκοι.
Οι Φοίνικες φέρεται να έχουν κάνει κάποιους οικισμούς αλλά η ελληνική παράδοση αναφέρει ότι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής ήταν οι Λέλεγες και οι Κάρες.
Οι Λέλεγες ήταν προελληνικός, νομαδικός και φιλοπόλεμος λαός. Ο ιδρυτής τους Λέλεγας φέρεται ως γιος του Ποσειδώνα. Μαζί με τους Πελασγούς θεωρούνται οι αρχαιότεροι κάτοικοι της Ελλάδας και σε μερικές περιπτώσεις ταυτίζονται με αυτούς. Στη συνέχεια υποτάσσονται στους Κάρες και γίνονται δούλοι τους. Κατοικούσαν στη Λακωνία, σε πολλά μέρη της Ελλάδας και πολλές από τις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας. Για τον Ηρόδοτο οι Λέλεγες κάποτε ήταν ναυτικοί που διέσχιζαν τα νησιά του Αιγαίου και κατέλαβαν αρκετά από αυτά μαζί με τους Κάρες. Συχνά θεωρούνται δύο φύλα ταυτόσημα. Ωστόσο, είναι αρκετά βέβαιο ότι ήταν φύλα αρχικά διακριτά, αν και μπορεί να είχαν κοινά στοιχεία σε συγκεκριμένες περιοχές [άλλωστε οι Κάρες και οι Λέλεγες ήταν πειρατές που πρέπει να τους είχε διώξει από τα νησιά ο Μίνωας].
Οι Κάρες ήταν μακράν οι πιο διάσημοι από τα υπάρχοντα φύλα. Διέπρεψαν στην κατασκευή των όπλων, και οι αρχαίοι τους απέδωσαν την εφεύρεση αρκετών όπλων. Ήταν δεινοί πολεμιστές και απο το 700 π.Χ ήταν το πρώτο φύλο όπου έχουν αναφερθεί μισθοφόροι. Σύμφωνα με την μυθολογία ο Κάρας βασίλευσε πριν από την έλευση των Ηρακλειδών.
Η αρχαία Καρία, της οποίας τελικά έγινε πρωτεύουσα η Αλικαρνασσός, ήταν μια επαρχία στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας, η οποία οριοθετείται από τη Βόρεια Ιωνία, τη βορειοανατολική Φρυγία και νότια από τη Λυκία. Δυτικά συνόρευε με τα νησιά του Αιγαίου.
Η πόλη που δραπέτευσε από τις πύλες της
Στη βόρεια πλευρά του ισθμού στον οποίο βρίσκεται η Αλικαρνασσός, κοντά στην Gumushlu συναντάται η Μύνδος. Από τα ορυχεία αργύρου που θα λειτουργήσουν μέχρι τον Μεσαίωνα θα πάρει τη σημερινή ονομασία η μικρασιατική πόλη [στα τούρκικα Gumus σημαίνει ασήμι].
Ιδρύθηκε από τους Λέλεγες το 2000 π.Χ., ίσως ακόμη παλαιότερα.
Ήταν μία από τις οκτώ λελέγικες πόλεις στην χερσόνησο της Αλικαρνασσού. Οι άλλες ήταν η Τέρμερα, Μάδνασα, Πήδασα, Ουράνιον, Τελμησσός, Συάγγελα και Θεάγγελα [δες χάρτη]. Δεν ήταν μία από τις πόλεις της Δωρικής Εξάπολης.
Ο αρχαιολόγος Πάτον μας διηγείται ότι «η Μύνδος έχει κυκλώπειο τείχος όπως και η Κνίδος, όμως δεν έχει νεκρόπολη, το οποίο είναι μοναδικό σε αυτό το τμήμα της Καρίας. Η παραλία γύρω από τον κόλπο νότια του λιμανιού έχει φούρνους επεξεργασίας ασημιού με επένδυση πηλό και τούβλα. Υπάρχουν ακόμα φλέβες αργύρου- μολύβδου σε αυτή τη περιοχή».
Ωστόσο, νεώτερη αρχαιολογική έρευνα έδειξε την ύπαρξη τουλάχιστον 3 νεκροπόλεων γύρω από το μικρό προστατευμένο λιμάνι του Gumushlu [Γκούμισλου]. Μέχρι σήμερα έχουν αναφερθεί ερείπια Ναού του Ποσειδώνα πάνω στην επιφάνεια ενεργού ρήγματος, ενός λελέγικου [ίσως κάρικου] τείχους, δύο βυζαντινών ναών με πολύχρωμα μωσαϊκά δάπεδα, μιας ακρόπολης, ενός θεάτρου, τα ερείπια ενός ελληνικού ναού, ιαματικά λουτρά[θέρμες], κά.
Κατά πάσα πιθανότητα, η αρχαία πόλη των Λελέγων, αργότερα των Κάρων, είχε αντικατασταθεί από ελληνική πόλη, η οποία λέγεται ότι ήταν αποικία της Τροιζήνας.
Ο ναύαρχος και υδρογράφος Φράνσις Μποφόρ πρώτος ανέφερε την αρχαία προβλήτα και άλλα ερείπια κατά μήκος της ακτής. Το λιμάνι και τα ερείπια από τις αρχαίες και τις μεσαιωνικές οχυρώσεις σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό κάτω από τη θάλασσα.
Σύμφωνα με τον Στράβωνα η Μύνδος είχε καλό λιμάνι και προστατευόταν από ισχυρά τείχη, φέρεται να αντιστάθηκε στον στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Εκτός από την Μύνδο [550π.Χ-640μ.Χ;] ίσως υπήρχε η Παλαιομύνδος [πριν το 6ο αιώνα π.Χ;] ως αρχαίος οικισμός που πρέπει να είχε εγκαταλειφθεί μετά την ίδρυση της δωρικής πόλης. Κατά τον Πλίνιο η αρχική λελέγικη οχυρωμένη πόλη ήταν στο όρος Boz, 3.5 χλμ. νότια της Gumushlu.
Τον 5ο αιώνα π.Χ η Μύνδος ήταν μέλος της Δηλιακής Συμμαχίας. Περίπου το 360π.Χ, η πόλη εγκαταλείφθηκε ή μεταφέρθηκε στο λιμάνι που προστατεύεται από λόφους. Το 334 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος «επισκέφθηκε» την Μύνδο, την πήρε υπό τον έλεγχό του, αλλά αργότερα, μεταξύ 308-275 π.Χ., ανήκε στην Πτολεμαϊκή Δυναστεία με έδρα την Αίγυπτο. Η πόλη έγινε ανεξάρτητη το 196 π.Χ. και έκοψε τα δικά της νομίσματα. Σε αρκετά από αυτά παρατηρείται ο Ποσειδώνας με την τρίαινα του. Η Μύνδος συμπεριλήφθηκε[133 π.Χ.] στην επαρχία της Μικράς Ασίας κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και φημολογείται ότι το 44 π.Χ. ο Βρούτος και ο Κάσσιος κατέφυγαν εδώ, μετά την δολοφονία του Καίσαρα.
Ο Κυνικός Μένιππος [310-255 π.Χ] την ονόμασε αλμόπολη επειδή οι κάτοικοι της έπιναν άλμη. Τα ηφαιστειοιζηματογενή εδάφη ήταν κατάλληλα για το καλό κρασί της Μύνδου το οποίο ήταν γνωστό επειδή βοηθούσε την πέψη. Το κρασί πρέπει να αναμιγνυόταν με νερό της θάλασσας, δεν ήταν μεθυστικό, αλλά πικάντικο με υπερβολική οξύτητα, αυτό το έκανε φιλικό προς την πέψη.
Ο Διογένης ο Κυνικός [412;-323 π.Χ] όταν επισκέφθηκε την Μύνδο, παρατήρησε τις τεράστιες πύλες της σε σχέση με την ίδια την πόλη, λέγεται ότι είπε: «Ω άνδρες της Μύνδου, σας συμβουλεύω να κλείσετε τις πύλες, καθώς η πόλη μπορεί να δραπετεύσει από αυτές!»
Εκτιμάται ότι η πόλη εγκαταλείφθηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. Σήμερα τα ερείπια της αρχαίας πόλης είναι ορατά μέσα και γύρω από τον όρμο του Gumushlu.
Η Ιθούσα του Πλίνιου
Το μικρό λιμάνι του Gumishlu ανταποκρίνεται καλύτερα στο λιμάνι της Μύνδου του Στράβωνα, με την αρχαία προβλήτα και τον μόλο να είναι ορατά ακόμη και σήμερα.
Ο Πλίνιος αναφέρει την Ιθούσα, η οποία φέρεται ότι είχε συνδεθεί με την Μύνδο. Ο γεωλόγος W. Hammilton την επισκέφθηκε το 1837, σχετικά μας λέει «ότι η σημερινή πλευρά του Gumishlu είναι μια ψηλή χερσόνησος, ο ισθμός ίσως πρότεινε την ιδέα της επακόλουθης ένωσής του. Και στα δύο μέρη υπάρχουν αρκετά ερείπια. Αυτή η περιοχή ονομάζεται Karabaghla από τα μαύρα σταφύλια της, αποτελείται κυρίως από πορφυριτικό βράχο με διάφορα χρώματα και σκληρότητα, με φλέβες από κιμωλία, ή με μαλακή ασβεστολιθική πέτρα[τραβερτίνη;]. Μεταξύ των λόφων υπάρχουν αρκετές πλούσιες κοιλάδες, οι οποίες, από τον αριθμό των ανεμόμυλων στις γειτονικές κορυφογραμμές, υποδηλώνουν ότι είναι καλά κατοικημένες. Μερικά μικρά βράχια κοντά στην ακτή παράγουν σφουγγάρια, τα οποία οι Έλληνες κάτοικοι της Καλύμνου είναι εξαιρετικά ικανοί και ειδικοί να τα προμηθεύονται. Είχαμε την ευκαιρία να δούμε από κοντά την προσπάθεια τους. Ο μικρός βράχος από τον οποίο έπρεπε να αποκολληθεί το σφουγγάρι ήταν 40 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και οι δύτες παρέμεναν κάτω από το νερό μεταξύ 2 και 3 λεπτών».
Είναι φανερό ότι αρχικά υπήρχε ένας αμμώδης ισθμός τύπου τόμπολο ο οποίος έκλεισε για να φτιαχτεί το αρχαίο λιμάνι. Μετά κατασκευάστηκαν τείχη που χρησιμοποιήθηκαν ως κυματοθραύστες και πύλες. Ο Πλίνιος σωστά ανέφερε ότι η Ιθούσα [σήμερα ονομάζεται Asar/Tavşan Adasi ή Rabbit island δηλαδή Νησί των Κουνελιών] προστάτευε τον κόλπο της Μύνδου.
Τελευταία ευρήματα που βρέθηκαν στην Ιθούσα έδειξαν ότι μαρτύρησαν χριστιανοί άγιοι και ότι το νησάκι χρησιμοποιήθηκε ως κέντρο λατρείας κατά την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο.
Το ρήγμα Κω αφάνισε την Μύνδο;
Σε γενικές γραμμές η χερσόνησος της Αλικαρνασσού [συχνά αποκαλείται της Μύνδου, Mendesha] αποτελείται από παλαιότερους ηλικιακά ασβεστόλιθους, μάρμαρα και νεότερα ηφαιστειακά πετρώματα. Η χερσόνησος βρίσκεται στο βόρειο άκρο μιας δυτικο-ανατολικής τάφρου η οποία εκτείνεται βαθιά μέσα στην ηπειρωτική χώρα. Στο ανατολικό τμήμα το κύριο ρήγμα της τάφρου βρίσκεται νότια της χερσονήσου αλλά συνεχίζει δυτικά και περνά νότια της Κω. Η χερσόνησος διασχίζεται από χερσαία και υποθαλάσσια ρήγματα ως επι το πλείστον κανονικά. Η θάλασσα νοτιοανατολικά της Μύνδου είναι ρηχή [λιγότερο από 100 μέτρα] και αποτελεί μέρος της ηπειρωτικής κρηπίδας.
Η Μύνδος συναντάται μεταξύ δύο σημαντικών σεισμοτεκτονικών κέντρων: του Κεραμικού Κόλπου πιο νότια και του Μεντερέ βορειότερα.
Μέχρι στιγμής δεν έχουν γίνει ιδιαίτερες γεω-αρχαιολογικές μελέτες για την δυτική Καρία. Ωστόσο έχουν παρατηρηθεί πολλά ίχνη από σημαντικές γεωμορφολογικές μεταβολές στο έδαφος κατά μήκος των ακτών της χερσονήσου και των γειτονικών αστικών κέντρων.
Μία αξιοσημείωτη μείωση του επιπέδου της θάλασσας έχει καταγραφεί στην αρχαία Ιασό, στο βάλτο που δημιουργήθηκε γύρω από την Βαργυλία, σε στήλες του Salih Adası [Καρύανδα;], στο ακρωτήριο του Sıralık, στην προβλήτα της Torba, στο βάλτο στο Gölköy, στην παραθαλάσσια περιοχή του Τερμέριου και στο αρχαίο λιμάνι της Μύνδου.
Το ζητούμενο παραμένει αν ένα ή περισσότερα σεισμικά συμβάντα έχουν προκαλέσει μία καταστροφή τέτοιας έκτασης;
Για την Μύνδο το ερώτημα μπορεί να απαντηθεί αναλύοντας τα γεωλογικά και τα υπάρχοντα αρχαιολογικά δεδομένα. Η Μύνδος όπως και η Κνίδος του Κάβου Κριός βρίσκεται σε γεωλογικά ενεργό τόπο. Οι μετοικισμοί κατά την διάρκεια της ιστορίας της ίσως συνδέονται με σημαντικά ιστορικά σεισμικά γεγονότα.
Η ακρόπολις στην πλαγιά υψώματος, η αμφιθεατρική διάταξη της πόλης, ο ισθμός- γέφυρα της ηπειρωτικής χώρας με την Ιθούσα, το ενεργό ρήγμα που διασχίζει την πόλη, οι αρχαίοι ναοί [ιδίως του Ποσειδώνα, θεού των φυσικών καταστροφών] πάνω στην επιφάνεια του ρήγματος παραπέμπουν σε πόλη που γνώριζε τους φυσικούς κινδύνους της περιοχής. Τελικά η νεότερη πόλη στην ηπειρωτική ακτή δεν άντεξε στο χρόνο, μάλλον προδόθηκε από τις κακές γεωτεχνικές συνθήκες του εδάφους όπου ιδρύθηκε.
Από την Μύνδο [ίσως και την Παλαιομύνδο] περνάει το ομώνυμο κανονικό ενεργό ρήγμα. Δεν είναι γνωστό πότε έχει δραστηριοποιηθεί για τελευταία φορά. Ωστόσο, η βύθιση της ακτής και τα υποθαλάσσια ερείπια μάλλον έχουν προκύψει από σημαντικότερη τεκτονική δομή από το ρήγμα της Μύνδου.
Τα πρώιμα βυζαντινά ερείπια στο λιμάνι βοηθούν να προσδιορίσουμε την περίοδο εκδήλωσης του καταστροφικού σεισμικού γεγονότος. Κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για ένα εξαιρετικά καταστροφικό γεγονός που συνέβη μεταξύ 4ου και 6ου αιώνα μ.Χ. Λαμβάνοντας υπόψη την απόσταση λίγων χιλιομέτρων της Κω από τις ακτές της Μύνδου ο σεισμός που προκάλεσε την παράκτια καθίζηση ίσως ήταν αυτός του 554μ.Χ. με μέγεθος 7+[περισσότερα, Ο πιο καταστροφικός σεισμός της Κω]. Την καταστροφή πρέπει να ολοκλήρωσε ένα τσουνάμι με ύψος τουλάχιστον 2-3μ. που σκέπασε τα ερείπια της πόλης.
Το ρήγμα Κω κατέστρεψε την Μεροπίδα Κω, την ελληνιστική Κνίδο και πρέπει να βύθισε τμήματα της ακτής, τείχη και το αρχαίο λιμάνι της Μύνδου. Αν έχουν έτσι τα πράγματα το σεισμικό περιστατικό που μας περιέγραψε ο Αγαθίας Σχολαστικός, από το οποίο χάθηκε και το Ασκληπιείο της Κω, ήταν εξαιρετικά βίαιο και είχε τρομερές επιπτώσεις σε όλες τις αρχαίες και βυζαντινές πόλεις που βρίσκονταν σε μία ακτίνα τουλάχιστον 40 χλμ. από το επίκεντρο.
Περιηγητές και γεωγράφοι του 18ου αιώνα περιγράφουν την Μύνδο ως ένα ασήμαντο μικρό μέρος, γνωστό ως Μεντέσε παραφράζοντας την αρχαία ονομασία της χερσονήσου.
Το χτύπημα πρέπει να ήταν καθοριστικό για την μετέπειτα λειτουργία και εξέλιξη της πόλης. Φαίνεται ότι η αδυναμία αναδιάρθρωσης της αστικής δομής με σημαντικό οικισμό, οδήγησε σε μία περίοδο σταδιακής πτώσης με τον τελικό αφανισμό της ξακουστής πόλης.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου
2.Κώια-Ι.Ζαρράφτης
3.Βικιπαίδεια
4.Early history of Caria-C.T.Newton [1862]
5.Carian sites and inscriptions-Paton,Myles [1896]
6.Historical Geography of Asia Minor-W.M.Ramsay
7.Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού,www.fhw.gr/
8.Researches in Asia Minor- William John Hamilton[1842]
9.La Caria Bizantina- Vincenzo Ruggieri
10.The Turgutreis stratovolcano of the Bodrum-S.Altunkaynak,Y.Yilmaz
Χερσόνησος της Αλικαρνασσού με τα όρια της καλδέρας. Στον χάρτη σημειώνονται τα τοπωνύμια και οι λελέγικες πόλεις. Η Συάγγελα και Θεάγγελα βρίσκονται ανατολικότερα της Αλικαρνασσού.
