Η πόλη της Κω δύο αιώνες πριν

11.1.18

Η πόλη της Κω δύο αιώνες πριν

Χάρτης Μποφόρ με την πόλη της Κω το 1811.

«Ο Θεός δεν θέλει την προσεκτική αρετή σας, θέλει την απερίσκεπτη γενναιοδωρία σας» Sir Francis Beaufort, [27/5/1774 -17/12/1857]

Το 1811, γεννιέται η Σαμπρίνα από μια υποθαλάσσια ηφαιστειακή έκρηξη κοντά στο νησί Σάο Μιγκέλ [Αζόρες]. Το νησάκι μπορούσε να προκαλέσει διαμάχη, μεταξύ της Πορτογαλίας και της Βρετανίας. Ευτυχώς παρενέβη η φύση, λίγους μήνες αργότερα, όταν η Σαμπρίνα κατέρρευσε και χάθηκε κάτω από τη θάλασσα. Ενώ αυτά συνέβαιναν σε μία γωνιά του Ατλαντικού, την ίδια περίοδο ο Φράνσις Μποφόρ, υποναύαρχος στο Βρετανικό Πολεμικό Ναυτικό και μέλος της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας, βρισκόταν στην Μεσόγειο Θάλασσα και όργωνε τις ακτές της Νότιας Μ. Ασίας.

Ο Μποφόρ στην Κω

Ο Μποφόρ ήταν εξαιρετικός εξερευνητής, γεωγράφος, μετεωρολόγος, χαρτογράφος και είναι γνωστός για τη δημιουργία της κλίμακας έντασης του ανέμου [1806]. Στα 14 του εγκατέλειψε το σχολείο και μπάρκαρε, όμως μετά από ένα χρόνο στη θάλασσα, ναυάγησε και κινδύνεψε από λιμό. Η αιτία ήταν ένας αναξιόπιστος και κακός ναυτικός χάρτης. Από τότε ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την εκπαίδευση των ναυτικών και τη δημιουργία χαρτών υψηλής ακρίβειας.

Για καλή μας τύχη τον Ιούλιο του 1811, τότε που τρώγονταν οι συμπατριώτες του με τους Πορτογάλους για την Σαμπρίνα, βρέθηκε στη Κω προερχόμενος από την Σκάλα Νουόβα [Κουσάντασι]. Στο βιβλίο του «Καραμανία» [όνομα της νότιας ακτής της Μ.Ασίας στα τέλη του 19ου αιώνα] μας δίνει μια κατατοπιστική και λεπτομερή έκθεση σχετικά με την πόλη Κω.

«Το επόμενο βράδυ φτάσαμε στο νησί της Κω που φάνηκε, για διάφορους λόγους, να είναι ασφαλέστερος χώρος. Διατηρεί το αρχαίο του όνομα, ονομαζόταν πάντα Κως από τους Έλληνες ενώ για τους Τούρκους κατά παράφραση αποκαλείται Estanko, ή εν συντομία Stanko. Αυτός ο τόπος είναι ένα γενικό θέρετρο για τα πλοία που ταξιδεύουν κατά μήκος της ανατολικής πλευράς του Αρχιπελάγους. Η πόλη είναι μικρή και περιβάλλεται από τείχη, πολυάριθμη, ανεκτά καθαρή και έχει ένα μεγάλο προάστιο με πλούσια περιβόλια. Δεν υπάρχουν ερείπια μέσα ή κοντά στην πόλη, αλλά είδα αρκετές επιγραφές και λίγα κομμάτια από γλυπτά σε σκόρπια θραύσματα μαρμάρου στους δρόμους ή στα τείχη της πόλης και του φρουρίου. Ωστόσο, σε άλλα μέρη υπάρχουν αρχαία που μπορούν να ανταμείψουν ένα ταξιδιώτη. Το φρούριο περιβάλλεται από νερό σε τρεις πλευρές, η τέταρτη διαχωρίζεται από την πόλη με μια μεγάλη τάφρο και μια κρεμαστή γέφυρα, η οποία είναι κάτω, και η πύλη ήταν ανοιχτή, όταν μπήκαμε: Όσο προχωρήσαμε, προς το εσωτερικό φαινόταν σχεδόν γεμάτο με σπίτια, τα τείχη ήταν σε καλή κατάσταση με πύργους και προμαχώνες. Μετρήσαμε περίπου 50 πολεμίστρες αλλά σε ποια κατάσταση ήταν τα όπλα, δεν μπορούσαμε να διαπιστώσουμε. Το φρούριο χτίστηκε αρχικά από τους Ιππότες της Ρόδου στις αρχές του 14ου αιώνα αλλά το βόρειο άκρο φαίνεται να έχει διευρυνθεί σε μεταγενέστερη περίοδο. Ο ηγούμενος Vertot [1655-1735] μιλάει επίσης για ένα μεγάλο και ευρύχωρο λιμάνι, το οποίο ήταν τόσο πνιγμένο από την άμμο στη θάλασσα, που τα πλοία ήταν συνεχώς υποχρεωμένα να αγκυροβολούν σε εξωτερικές οδούς. Μια ρηχή λίμνη, η οποία χωρίζει το φρούριο από τη γη, ίσως ήταν το λιμάνι που περιγράφει ο Στράβωνας. Οι ίδιες αιτίες που άλλαξαν τόσο περίτρανα τα περιγράμματα της ακτής σε πολλά μέρη του Λεβάντε [παλαιός γεωγραφικός όρος για μια μεγάλη περιοχή της Μ. Ανατολής νότια της οροσειράς του Ταύρου, δυτικά από τη Μεσόγειο, νότια από την Αραβική Έρημο και ανατολικά από την Άνω Μεσοποταμία] και τα οποία έχουν γεμίσει το λιμάνι της Κω φαίνεται ότι έχουν επίσης δημιουργήσει ένα χαμηλό αλλουβιακό [προσχωσιγενές] σημείο, το οποίο εκτείνεται βόρεια από την πόλη για 1,5 μίλι. Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει ποτάμι στη γειτονιά, τουλάχιστον κανένα πλησιέστερο από τον Μαιάνδρο [Μ.Ασία], να μεταφέρει το χαλίκι των εσωτερικών βουνών. Τα δύο μεγάλα ρεύματα του Αρχιπελάγους που κρύβονται το ένα γύρω από τη νότια ακτή της Μ.Ασίας και το άλλο κατεβαίνει από τα Δαρδανέλια, συναντώνται εδώ και αποθέτουν τα υλικά με τα οποία είναι γεμάτα. Κατά συνέπεια, αυτή η μακρά προεξέχουσα γλώσσα αποτελείται από λεπτή άμμο, σπασμένα μικρά κοχύλια και στρογγυλεμένες πέτρες από ελαφρόπετρα. Πράγματι, οπουδήποτε βρεθεί μια αιχμηρή γλώσσα άμμου στη θάλασσα, μπορεί να θεωρηθεί ως μια σίγουρη ένδειξη ενός ρεύματος. Οι καρποί αυτού του γόνιμου νησιού, ιδιαίτερα τα σταφύλια και τα πεπόνια, αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι για το εμπόριο με την Αίγυπτο: τα κρασιά του είναι εξαιρετικά και με λίγο περισσότερη επιδεξιότητα στην κατασκευή, θα μπορούσαν να συναγωνιστούν με όσα εισάγονται στην ευρωπαϊκή αγορά. Η ευκολία με την οποία παράγονται τα τρόφιμα και η βολική αγκυροβόληση καθιστά την Κω ως κατάλληλο σημείο συνάντησης για σκάφη κάθε τάξης και θα έλεγα ότι έχει τις δέουσες προδιαγραφές για τη διαμονή ενός Βρετανού Πρόξενου. Ενας πρόξενος για να εκπληρώσει τα σημαντικά καθήκοντα του πρέπει να είναι σε θέση να συγκεντρώνει εμπορικές και πολιτικές πληροφορίες για να προστατεύει τους εμπόρους μας από τη βία των Τούρκων και από την πονηριά των Ελλήνων….οφείλει να γίνεται σεβαστός από τους κατοίκους και θα πρέπει να είναι σε θέση να μιλήσει, όχι μόνο τη γλώσσα της χώρας στην οποία κατοικεί, αλλά και εκείνων που αντιπροσωπεύει…..».

Η Κως στις αρχές του 190υ αιώνα

Πληροφορίες για την Κω του 19ου αιώνα μας δίνουν και άλλοι περιηγητές που έτυχε να περάσουν από το νησί, λίγο αργότερα από τον Μποφόρ, επιβεβαιώνοντας τις γραπτές παρατηρήσεις του.

«Η πόλη της Κω είναι μικρή, πολυπληθής, αλλά δίχως λιμάνι. Κοντά στο Κάστρο ίσως βρίσκεται το Σκάνδαριο του Στράβωνα, το οποίο τοποθετείται σύμφωνα με τα γραφόμενα του, σε σαράντα στάδια από το ακρωτήριο Τερμέριο της ηπειρωτικής χώρας. Οι αλλουβιακές αποθέσεις έχουν προχωρήσει αρκετά από τότε» μας εξιστορεί ο κατ΄ευφημισμόν σύγχρονος ταξιδιώτης James Duncan σε μια δημοφιλή περιγραφή, γεωγραφική, ιστορική και τοπογραφική, των διαφόρων χωρών του 19ου αιώνα.

Ο Άγγλος υδρογράφος John Poudry [1773-1843] και φαρολόγος, μελέτησε τους σύγχρονους φάρους από το 1800, λέει: «Το νησί -το 1815- έχει περίπου 8.000 κατοίκους εκ των οποίων 5.000 ήταν Τούρκοι και 3.000 Έλληνες και περίπου 50 Εβραίοι. Αυτοί κατοικούσαν στην πόλη της Κω, και σε 5 χωριά, τον Κερμετέ, το Πυλί, την Αντιμάχεια, το Ασφεντιού και την Κέφαλο. Από τα χωριά, το πρώτο είναι τουρκικό και τα υπόλοιπα είναι ελληνικά. Η πόλη περιλαμβάνει περίπου 2.000 σπίτια, αλλά το μεγαλύτερο μέρος είναι ερείπια. Στο πανέμορφο βενετσιάνικο κάστρο, δεν επιτρέπεται σε κανένα Φράγκο να εισέλθει. Οι εκπνοές της λιμνοθάλασσας [σημερινό λιμάνι], που υποτίθεται ότι είναι το αρχαίο, δέχεται τις ακαθαρσίες της πόλης, προκαλώντας έντονους πυρετούς, ιδίως τον Μάιο, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, και σχεδόν κανένας κάτοικος δεν τους αποφεύγει: σε πολλές περιπτώσεις, συνοδεύονται με ασθένειες από ελώδεις πυρετούς. Οι τοίχοι του Κάστρου έχουν διαφορετικές ημερομηνίες και είναι ψηλοί από 9 έως 12 μέτρα. Η πόλη της Κω έχει δύο πύλες. Η ξηρά που ενώνει τη θάλασσα είναι πολύ εύφορη, παράγει εξαιρετικό κρασί και εξάγει μια μεγάλη ποσότητα πράσινων φρούτων στην Αίγυπτο. Καμία θέση στο Αρχιπέλαγος δεν είναι ιδανικότερη για εμπορικά πλοία- όλες οι προμήθειες, οι οδηγοί και οι πληροφορίες, γίνονται εδώ από αυτές τις εγκαταστάσεις. Ο δρόμος είναι καλός σε όλους τους ανέμους, εκτός από τους ανατολικο/βορειοανατολικούς, οι οποίοι φουσκώνουν την θάλασσα, αλλά με καλά καλώδια δεν έχετε τίποτα να φοβηθείτε αν και για να είστε ασφαλείς είναι απαραίτητο να βρεθείτε λίγο έξω από το συνηθισμένο αγκυροβόλιο, λόγω των πολλών λίθων που έχουν ριχτεί μέσα. Το μέρος προστατεύεται από τους δυτικούς ανέμους εξαιτίας των ψηλών βουνών. Για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα με την έλλειψη ενός λιμανιού, οι Τούρκοι έχουν περιφράξει, με λίγους σωρούς από μικρές πέτρες, ένα μώλο με μήκος 91,4μ. και 15μ. πλάτος[βόρεια του φρουρίου] όπου τα σκάφη επιχειρούν να προσεγγίσουν όταν ο άνεμος δεν είναι βόρειος. Οι δρόμοι στη πόλη είναι στενοί, πλακοστρωμένοι και βρώμικοι. Η Κως, αν και ελλιπώς καλλιεργημένη, είναι πολύ γόνιμη και αποτελείται σχεδόν εξ΄ ολοκλήρου από εύφορες πεδιάδες, τα εδάφη γύρω από τα χωριά παράγουν καλαμπόκι, αρκετό από το οποίο εξάγεται. Το λευκό ξηρό κρασί είναι πολύ καλό, η τιμή του κυμαίνεται ανάλογα με το τρύγο. Τα άλλα προϊόντα είναι σύκα, λεμόνια και πορτοκάλια, τα τελευταία εξάγονται σε μεγάλες ποσότητες. Οι Τούρκοι εδώ μερικές φορές αλληλοπαντρεύονται με τους Έλληνες, ο γάμος γίνεται με συμβόλαιο. Το κλίμα είναι εύκρατο δεν είναι θερμό το καλοκαίρι, ο χειμώνας γενικά είναι βροχερός, αλλά όχι κρύος».

Πανόρπα η Κώα

Ο Μποφόρ μετά τον Κεραμικό Κόλπο κινήθηκε πιο νότια. Όταν έφτασε στον Ταρσό ποταμό [Κύδνος, σήμερα Berdan] στην επαρχία της Μερσίνης [αρχαίο Ζεφύριο] της Ν.Τουρκίας, μας λέει «Ένα είδος εντόμων βρέθηκε εδώ σε μεγάλους αριθμούς, το οποίο, πιστεύω, ονομάζεται από τους εντομολόγους, Panorpa Coa. Από την πρώτη παρατήρησή του στο νησί της Κω φαίνεται να είναι περίεργο στο Λεβάντε, έχω προσπαθήσει να την αποτυπώσω σε βινιέτα [δες εικόνα]. Το άνω ζευγάρι των φτερών είναι από φωτεινό κίτρινο, με κηλίδες καφέ, και εξαιρετικά γυαλιστερό αλλά τα κατώτερα φτερά αποτελούν το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό αυτής της όμορφης μύγας, που έχει τα ίδια χρώματα και περιεχόμενο με τα άλλα, αλλά το διπλάσιο μήκος τους .Είναι σκληρό, λεπτό, και το μακρύ άκρο μοιάζει σαν ένα φτερό». Ο Μποφόρ εκτός από σημαντική έρευνα που διεξήγαγε σε διάφορους τομείς, μας κληροδότησε άρτιους ιστορικούς χάρτες της Κω, Αλικαρνασσού, Κνίδου και της Νότιας Μικράς Ασίας. Επιπλέον άφησε ως παρακαταθήκη το σκίτσο με την λιβελούλα του είδους Panorpa Coa που περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Λινναίο, το 1758 [Coa Metellina & insulis Archipelagi]. Πρόκειται για μικρό μηκόπτερο με μεταβλητό φύλο. Θεωρείται το πιο πρωτόγονο έντομο με τέλεια μεταβολή που συναντάται από το Κάτω Πέρμιο[298 εκ.χρόνια πριν]. Η Πανόρπα Κώα πήρε το όνομα της επειδή παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στους υγρούς και δροσερούς οικοτόπους της Κω.

Ο αυτοδίδακτος Φράνσις

Ξεκινώντας από ένα εμπορικό πλοίο της Βρετανικής Εταιρίας Ανατολικών Ινδιών ο πεισματάρης Ιρλανδός έφθασε κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντιων Πολέμων σε δόκιμο. Εξελίχθηκε σε υπολοχαγό, μετά σε καπετάνιο στο Βασιλικό Ναυτικό και τελικά του απονεμήθηκε ο τίτλος του Σερ. Ενώ οι συνάδελφοι του αναζητούσαν ευκαιρίες να ξεκουραστούν ο ανήσυχος Μποφόρ έκανε αστρονομικές παρατηρήσεις, έχανε το χρόνο του υπολογίζοντας γεωγραφικά μήκη και πλάτη, χαρτογραφούσε τις ακτογραμμές. Έγινε υδρογράφος του Πολεμικού Ναυτικού το 1829 και αποχώρησε το 1855, σε ηλικία 81 ετών. Άσκησε τεράστια επιρροή στην ανάπτυξη της ναυτικής υδρογραφίας και εξερεύνησης με αποτέλεσμα να καθιερώσει τους χάρτες του Βρετανικού Ναυαρχείου ως πρότυπο σύγκρισης για τον υπόλοιπο κόσμο. Το ρεκόρ του ήταν εκπληκτικό, τόσο σε ποιότητα όσο και σε παραγωγικότητα. Κατά τη διάρκεια της θητείας του δημοσιεύονταν κατά μέσο όρο 68 νέοι χάρτες ετησίως και απέκτησε διεθνή φήμη. Ήταν ανιδιοτελής και αυτοδίδακτος. Το πάθος, η μεγάλη παρατηρητικότητα και η ευρυμάθεια διέκριναν τον άνθρωπο που μετέτρεψε την επιστήμη σε ποίηση. Κατάφερε με το έργο και την προσωπικότητα του όχι μόνο να ξεπεράσει αλλά να βοηθήσει αρκετούς επιστήμονες της εποχής του. Στο Βρετανικό Υδρογραφικό Γραφείο παρουσίασε πολλούς ωκεανογράφους, υδρογράφους, γεωγράφους, αστρονόμους, γεωδαίτες και μετεωρολόγους με μοναδικό κίνητρο τη στήριξη της ερευνητικής δραστηριότητας. Διεκδίκησε την κρατική υποστήριξη για το ταξίδι του Τζέιμς Κλαρκ Ρος στην Ανταρκτική [1839-1843] με σκοπό τις εκτεταμένες μετρήσεις του γήινου μαγνητισμού. Ήταν αυτός που στήριξε και ενέκρινε το ταξίδι του Δαρβίνου στα Νησιά Γκαλαπάγκος το οποίο οδήγησε στη Θεωρία της Εξέλιξης και Προέλευσης των Ειδών.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου

2.Karamania; or a brief description of the South Coast of Asia Minor, and of the Remains of Antiquity-Sir Francis Beaufort[1818]

3.The Modern Traveller; a Description, Geographical, Historical, and Topographical, of the Asia Minor-James Duncan[1824]

4.The new sailing directory for the Strait of Gibraltar and the western division of the Mediterranean Sea-John Pourdy [1832]

5.Defining the Wind: The Beaufort Scale, and How a 19th- Century Admiral Turned Science into Poetry- Huler, Scott [2004]

6.Βικιπαίδεια

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ