Το Δεσμωτήριο των Τυράννων
«Περί Καρίαν χωρίον Τερμέριον καλείται, ώ έχρώντο οι τύραννοι δεσμωτηρίω. Το δε χωρίον ερυμνον τυγχάνον κείται μεταξύ Μήλου και Αλικαρνασσού»- Λεξικό Σούδα [10ου αιώνα].
Πριν 2-3 εκ. χρόνια στο νοτιοδυτικό άκρο της χερσονήσου Αλικαρνασσού επικρατούν αβάσταχτα σκληρές συνθήκες. Ο τόπος γίνεται ένα κολαστήριο βαθμών και τιμωρίας για οτιδήποτε ζει εκεί. Από την ηφαιστειακή δραστηριότητα αποτίθενται δακίτικες& ανδεσίτικες διάπυρες μάζες και σχηματίζονται δόμοι λάβας. Με τον χρόνο σταματά η δράση των ηφαιστείων και καμία έκρηξη δεν αναφέρεται κατά τους ιστορικούς χρόνους.
Τερμέρια δεινά
Πρόσκαιροι άποικοι μεταναστεύουν στην μικρασιατική ακτή απέναντι από την πρωτεύουσα της Κω. Γύρω στο 2000-1800 π.Χ, ακολουθούν οι Λέλεγες οι οποίοι θα εγκαταστήσουν πόλεις και φρούρια. Στο μεταίχμιο του πολιτισμού τους παραδίδουν τις πρώτες γεωγραφικές πληροφορίες, βασιζόμενες κυρίως στις ποιητικές παραδόσεις τους.
Στα υψώματα της χερσονήσου ιδρύεται ο οικισμός Τέρμερα. Το πρώην κολαστήριο επιλέγει για ορμητήριο ο αιμοβόρος συμμορίτης Τέρμερος. Ως Λέλεγας είναι δεινός πολεμιστής, λέγεται ότι σκότωνε με κουτουλιές τους αντιπάλους του. Παρέα με τον εξίσου διαβόητο πειρατή Λύκο, με πλωτά μέσα, επιτίθενται στα παράλια της Κω. Τότε τη λύση στο πρόβλημα [γεωπεριβαλλοντικό;] δίνει άλλη μια φορά ο γενάρχης των Κώων, Ηρακλής. Αρχικά τους ναρκώνει και μετά συντρίβει τα κρανία τους, σταματώντας τις κτηνωδίες τους.
Στην ιστορία θα μείνει η φράση «Τερμέρια δεινά» για τα κακά και τις απάνθρωπες πράξεις που έκαναν στους γείτονες τους. Κάποιοι λένε ότι η φράση αντικατοπτρίζει τις συμφορές του λαού της Τέρμερας όταν ο Μαύσωλος [377-353 π.Χ] ανάγκασε τους κατοίκους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να μετακινηθούν στην Αλικαρνασσό.
Η πρώιμη πόλη
Τελευταία αρχαιολογικά ευρήματα αποκαλύπτουν ότι η πρώιμη λελέγικη και μετέπειτα κάρικη πόλη, βρίσκεται στους λόφους πάνω από τον ηφαιστειακό δόμο του Aspat [τοποθεσία Ασπάτθι κατά τον Ι. Ζαρράφτη], 15 χλμ. νοτιοδυτικά της Αλικαρνασσού. Το όνομα της πόλης εμφανίζεται για πρώτη φορά σε ασημένια δραχμή.
Την ύπαρξη της Τέρμερας επιβεβαιώνει ο αρχαιολόγος C.T.Newton που κατείχε το μοναδικό ασημένιο νόμισμα του τόπου το οποίο αγόρασε στην Κω από έναν δύτη Καλύμνιο, στις αρχές του 19ου αιώνα, και τώρα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου.
Η πόλη κυβερνήθηκε από τον Κάρα Τύμνη, γιο του Ιστιαίου και τον εγγονό Τύμνη τον 6ο και 5ο αιώνα π.Χ. Τότε η δυναστεία αυτή παρήγαγε το ασημένιο νόμισμα - με τον Ηρακλή και τη λέξη TYMNO από τη μία πλευρά και ένα κεφάλι λιονταριού με το TEPMEPIKON από την άλλη[δες εικόνα].
Η κύρια ασχολία των κατοίκων φαίνεται ότι σταμάτησε κατά τη διάρκεια του 4ου αιώνα. Ο πληθυσμός της πόλης ήταν πολύ μειωμένος όπως μαρτυρούν ευρήματα από παλιές ανασκαφές.
Είναι πιθανόν η αρχαία πόλη να επηρεάστηκε από τον σεισμό του 411 π.Χ. [περισσότερα, Ο «μέγιστος» σεισμός του 411 π.Χ]. Το εκτιμώμενο σεισμικό επίκεντρο ήταν λιγότερο από 24 χλμ. μακριά, και το τρομερό συμβάν με μέγεθος Μ6.8 [προσωπική εκτίμηση γύρω στο Μ7] ήταν καθοριστικό στην εξέλιξη της πόλης. Οι Τερμέριοι δεν μπόρεσαν να συνέλθουν από την ενεργοποίηση του Ρήγματος Κω. Η πόλη συνέχισε να υπάρχει, όμως μετατράπηκε σε δεσμωτήριο που χρησιμοποιήθηκε από τους τυράννους, ιδίως από τους Εκατομνίδες.
Στους λόφους του Asarlik η εσωτερική ακρόπολη και το λελέγειο εξωτερικό τοίχωμα με τετράγωνα μπλοκ, είναι μόνο μερικώς διατηρημένα, με μια πύλη στα βορειοδυτικά. Από το ύφος της τοιχοποιίας και τα όστρακα, το τείχος φαίνεται να χρονολογείται από τον 5ο αιώνα π.Χ. Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις τάφοι διαφόρων στυλ στον ίδιο χώρο, μεταξύ των οποίων θαλαμοειδείς και ένα ιδιαίτερα αξιοσημείωτο εκτεταμένο νεκροταφείο στην νότια κοιλάδα όπου η κεραμική χρονολογείται από την Εποχή του Χαλκού [2600-1100 π.Χ].
Το ακρωτήριο Τερμέριο
Νότια της αρχαίας πόλης συναντάται το ακρωτήριο Τερμέριο. Η θέση του στην τοποθεσία Πέτρα, δυτικά του μονόλιθου Chifoot Kalessy, είναι ένα εμφανές γεωμορφολογικό χαρακτηριστικό στην απέναντι ακτή. Δυτικά του Τερμέριου βρισκόταν ένας μικρός λευκός φάρος που έφτιαξε ο Τούρκος ναύαρχος Χουσεΐν, σήμερα γνωστός ως «Βράχος του Πασά». Παλιότερα η τοποθεσία γύρω από τον φάρο λεγόταν ακρωτήριο Σκοπιάς [300 π.Χ-30 μ.Χ], ίσως υπήρχε φρούριο ή κάποιο παρατηρητήριο.
Τον Αύγουστο του 1824 εδώ ενώθηκε ο Τουρκικός με τον Αιγυπτιακό στόλο, υπό τον Ιμπραήμ Πασά πριν αντιμετωπίσει τις ελληνικές δυνάμεις του Ανδρέα Μιαούλη, κατά την ναυμαχία του Γέροντα [Μανδαλιάς].
Το ακρωτήριο είναι ένας ηφαιστειακός θόλος με μήκος 1,41χλμ., πλάτος 0,79χλμ. και ύψος 125μ. Μεταξύ Τερμέριου και Σκανδάριας άκρης παρεμβάλλεται η βραχονησίδα Κάργι, με περίμετρο 0.63χλμ. και εμβαδόν 0.02τ.χλμ. Από ύφαλος την εποχή του Στράβωνα, σήμερα έχει μετατραπεί σε έναν επώνυμο καταδυτικό προορισμό. Η νησίδα έχει χαρτογραφηθεί από τον ναύαρχο Μποφόρ το 1811.
Το Τερμέριο συγκρότημα έχει δημιουργηθεί σε ένα γεωτεκτονικό περιβάλλον όπου κυριαρχούσαν αρχαία ηφαιστειακά νησιά μεσοωκεάνιων ραχών [ωκεάνιες κορυφογραμμές], από κρυστάλλωση αλκαλικής βασαλτικής λάβας σε θερμοκρασίες 1000-870 βαθμών Κελσίου.
Αποτελείται εξ΄ ολοκλήρου από τραχείτη ένα άκρως ραδιενεργό πέτρωμα, το όνομα του οποίου προέρχεται από ελληνική λέξη [τραχύς], ανοιχτού γκρι χρώματος με γενικά "τραχιά" επιφάνεια. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι άστριοι που υπάρχουν στο πέτρωμα είναι λιγότερο επιρρεπείς σε διάβρωση. Η ψύξη και η στερεοποίηση της τραχείτικης λάβας ήταν τόσο ταχεία τοπικά που έχει σχηματίσει μικρές ποσότητες γυαλιού. Από τραχείτη αποτελείται η σπηλιά της Αποκάλυψης της Πάτμου και ένα τμήμα της Κεφάλου Κω.
Ο τραχείτης είναι δομικό υλικό που έχει προσαρμοσθεί με την πάροδο του χρόνου σε συγκεκριμένες χρήσεις: για την κατασκευή τζακιών ή δαπέδων για φούρνους, χάρη, για παράδειγμα, στις ιδιότητες του πυρίμαχου υλικού, για την κατασκευή μυλόπετρων ή πλακών οδοστρώματος λόγω της κρυσταλλικής φύσης που προστατεύει την επιφάνεια ακόμη και αν έχει υποστεί συνεχή φθορά. Οι Τερμέριοι χρησιμοποίησαν τον τραχείτη στις κατασκευές τους.
Τα 40 στάδια του Στράβωνα
Ο Στράβων [64 π.Χ-24 μ.Χ] στα Γεωγραφικά του, αναφέρει: «Εξής δι' εστίν άκρα Τερμέριον Μυνδίων, καθ' ην αντίκειται της Κώας άκρα Σκανδαρία, διέχουσα της ηπείρου σταδίας 40 [7,4 χλμ]». Επιπλέον προσθέτει ότι η περίμετρος του νησιού είναι 550 στάδια [101,75 χλμ].
Από τις αρχές της πρώτης χιλιετίας το βραχώδες Τερμέριο έχει υποστεί ελάχιστη φθορά. Η απόσταση ανάμεσα στις δύο άκρες σήμερα είναι περίπου 5 χλμ. Λαμβάνοντας υπόψη τον Στράβωνα στην αμμώδη βορειοανατολική πλευρά του νησιού, από τον 1ο αιώνα, έχει καταγραφεί θρέψη και όχι υποχώρηση ξηράς, περίπου 2,4 χλμ. [1,2μ. τον χρόνο]. Πόσο ακριβείς ήταν οι μετρήσεις του αρχαίου Έλληνα γεωγράφου;
Το 1900, ο Ιάκωβος Ζαρράφτης γράφει στα Κώια, ότι το Σκανδάριο απέχει από το λιμάνι 2310μ. ενώ από το Τερμέριο λιγότερο από τα 40 στάδια του Στράβωνα λόγω φυσικών διεργασιών. Ο Ζαρράφτης εύστοχα παρατηρεί ότι το Φανάρι [παλιός φάρος κατασκευάστηκε 1/9/1864], πριν 36 χρόνια βρισκόταν 38μ. από την άκρη, ενώ την εποχή του έφτασε τα 171μ. - δηλαδή η ξηρά είχε χάσει περίπου 133μ.[171-38], σχεδόν 3,69μ. τον χρόνο.
Οι παρατηρήσεις τόσο του Στράβωνα όσο του Ζαρράφτη είναι ορθές. Η υποχώρηση και η θρέψη της ξηράς δεν είναι μία γραμμική εξίσωση στον χρόνο. Συχνά στον αγώνα μεταξύ στεριάς και θάλασσας εισέρχονται απρόβλεπτοι και ποικίλοι παράγοντες [σεισμοί, κλίμα, θάλασσα κά] που παρεμβαίνουν στις επιχωματώσεις και στα ποτάμια φερτά υλικά.
Μετά το ψηλό της Φλάνδριας επίκλυσης, 6000 χρόνια πριν, η ακτογραμμή υποχωρεί κατά περίπου 3-4μ. Πριν 2500 χρόνια η θαλάσσια στάθμη αυξάνεται μέχρι την εποχή του Στράβωνα. Ακολουθούν διακυμάνσεις, συν/πλην ενός μέτρου χωρίς να υπολογίζουμε την σημαντική καθίζηση που έχει υποστεί το τέναγος από τους σεισμούς του 554, 1493 και 1933. Τέλος, ιστορικοί χάρτες μαρτυρούν ότι η «Σκανδάρια άκρα» μειώνεται τουλάχιστον από το 15-16 αιώνα μ.Χ., όταν υποχωρεί ο αμμώδης βραχίονας του Κούμπουρνου [περισσότερα, Ο αμμώδης βραχίονας του Κούμπουρνου].
Ο αρχαίος γεωγράφος για την μέτρηση μάλλον χρησιμοποίησε την γεωδαιτική διόπτρα του Ήρωνα. Ενα φορητό όργανο του 120 π.Χ που έκανε ακριβείς υπολογισμούς στην επιφάνεια της γης. Μπορούσε να μετρήσει ύψη, μήκη, αζιμούθια και γωνιακές αποστάσεις. Το εργαλείο περιελάμβανε τρίποδο, γωνιόμετρο[σκόπευτρο] και μια βαθμονομημένη πλάκα.
Το ζητούμενο είναι ποια σταθερά σημεία επέλεξε ο Στράβων κατά την μέτρηση;
Για τους αρχαίους το τοπωνύμιο Τερμέριο των Μυνδίων, ήταν η άκρη της χερσονήσου Αλικαρνασσού, αφορούσε την ευρύτερη γεωγραφική περιοχή. Ο Βράχος του Πασά [αρχαίο ακρωτήριο Σκοπιάς], ως στενόμακρη βραχώδης λωρίδα γης, με λιγότερα φερτά υλικά 2000 χρόνια πριν, αποτελούσε το πλέον διακριτό μέρος στο νοτιοδυτικό άκρο της χερσονήσου. Μεταγενέστερα το όνομα Τερμέριο της Μύνδου περιορίζεται στην τοποθεσία του ηφαιστειακού θόλου, γίνεται Τερμέριο που όμως και αυτό αλλάζει σε ακρωτήριο Πέτρα.
Το Σκανδάριο ήταν μία σαφώς μικρότερη περιοχή σε έκταση, από αυτή που έχουμε στο νου μας, με ψηλότερο υψόμετρο από το τωρινό. Ο υπολογισμός των 40 σταδίων κατά πάσα πιθανότητα έγινε επιλέγοντας δύο σταθερά βραχώδη σημεία: το Βράχο του Πασά της μικρασιατικής ακτής και το αρχαίο λιμάνι της Κω [παλιά ναυπηγεία ή νεώσοικοι του πολεμικού στόλου των Κώων], από εκεί κοντά περνούσε η παλαιοακτογραμμή.
Έχοντας κατά νου την ακτογραμμή του Στράβωνα, το νησί φαίνεται ότι περιμετρικά μεγάλωσε, από 101,75 σε 129χλμ, όλο αυτό το χρονικό διάστημα. Το γεγονός αυτό δεν αντίκειται σε σύγχρονα κλιματικά μοντέλα. Ανάλογης κλίμακας μεταβολές έχουν υποστεί αρκετές πόλεις-λιμάνια της αρχαιότητας.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Γεωγραφικά- Στράβων
2.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου
3.Κώια-Ι.Ζαρράφτης
4.Βικιπαίδεια
5.USGS- Γεωλογικό Ινστιτούτο Αμερικής
6.Travels and discoveries in Levante-C.T.Newton,1865
7.Herodotus Academy, hero3a.com/
Η αρχαία Τέρμερα, το Τερμέριο ακρωτήριο, το Σκανδάριο και ο Βράχος του Πασά[Ακρωτήριο Σκοπιάς].
Xάρτης με το Τερμέριο Ακρωτήριο, από το διάσημο Γάλλο χαρτογράφο J.D. Barbie du Bocage χρονολογείται από το 1810.
Το ασημένιο νόμισμα της Τέρμερας[C.T.Newton].
Ο λόφος με την ακρόπολη της Τέρμερας.
Η αρχαία Τέρμερα, το Τερμέριο ακρωτήριο, το Σκανδάριο και ο Βράχος του Πασά[Ακρωτήριο Σκοπιάς].