Ηφαίστειο, το σχήμα και το μέγεθος είναι άμεσα συνδεδεμένο με την χημική σύνθεση του

Νίσυρος,δεκαετία ΄30. Ακτή του νησιού όπως φαίνεται από τη θάλασσα.

Η μορφολογία του ηφαιστείου ξεχωρίζει τους μικρούς ηφαιστειακούς κώνους από τα τρομερά στρωματοηφάιστεια. 

Το σχήμα και το μέγεθος ενός ηφαιστείου είναι άμεσα συνδεδεμένο με την χημική σύνθεση του. Συγκεκριμένα, η ποσότητα του διοξειδίου του πυριτίου που περιέχει το λιωμένο μάγμα επηρεάζει άμεσα το ιξώδες(που μοιάζει με την κολλώδη ουσία του ιξού)του ρευστού. Το ιξώδες με τη σειρά του ελέγχει τα αέρια που θα παγιδευτούν εντός του μάγματος, και τέλος πόσο εκρηκτική έκρηξη θα δώσει. Το ιξώδες επηρεάζει επίσης το πώς η λάβα θα εισρεύσει και στο σχήμα που παίρνει καθώς ψύχεται, τον καθορισμό της γεωμορφολογίας του συνόλου του ηφαιστείου.

Οι ωκεάνιες πλάκες παράγουν μάγμα με χαμηλό διοξείδιο του πυριτίου, ενώ οι ηπειρωτικές πλάκες παράγουν μάγμα με υψηλό πυρίτιο. Όταν μία ωκεάνια πλάκα καταβυθίζεται κάτω από μια ηπειρωτική πλάκα, το μάγμα από το λιώσιμο της ωκεάνιας πλάκας είναι πλούσιο σε πυρίτιο.

Τα μάγματα με χαμηλή περιεκτικότητα πυριτίου παράγουν ζεστές λάβες που δεν παγιδεύουν πολλά αέρια με αποτέλεσμα να δίνουν, διαχυτικές εκρήξεις, σχηματίζοντας τα ασπιδωτά ηφαίστεια. Κλασικό παράδειγμα είναι η αλυσίδα των νησιών της Χαβάης όπου κάθε νησί είναι ένα τεράστιο ηφαίστειο που χτίστηκε από αμέτρητες εκρήξεις. Το Mauna Kea εκτείνεται πάνω από 9.000 μέτρα από τη βάση του στον πυθμένα της θάλασσας όμως σίγουρα δεν δίνει την εντύπωση ότι είναι ψηλότερο από την κορυφή του Everest. Μέρος αυτού οφείλεται στο γεγονός ότι όλα τα 4.000 μέτρα, κρύβονται κάτω από τα κύματα, αλλά ένα μεγάλο κομμάτι οφείλεται στο γεγονός ότι το ηφαίστειο βαθαίνει τόσο απαλά που κανείς δεν θα είναι σε θέση να το εξετάσει.

Μάγματα πλούσια σε πυρίτιο παράγουν, παχύτερες λάβες, με χαμηλό ιξώδες πλούσιες σε παγιδευμένα αέρια με αποτέλεσμα να δίνουν τρομερές εκρήξεις. Αλλά αν το πλούσιο σε πυρίτιο μάγμα είναι τόσο εκρηκτικό, γιατί δεν είναι το κέντρο της κάθε ηπείρου μια μπαρουταποθήκη; Τα ηφαίστεια δεν εμφανίζονται ακριβώς οπουδήποτε. Είναι μια κοινή παρανόηση ότι ο μανδύας είναι ένας ωκεανός από λιωμένο μάγμα, αλλά δεν είναι. Ο μανδύας είναι από πλαστικό, όλκιμο(παχύρρευστο) υλικό, αλλά χρειάζεται κάτι παραπάνω για να λιώσει πραγματικά. Αυτό συμβαίνει στις μεσο-ωκεάνιες κορυφογραμμές όπου η μείωση της πίεσης, ή σε ζώνες καταβύθισης, όπου προστίθεται το νερό και αυτό αλλάζει τη θερμοκρασία τήξης.

Τι γίνεται με τις ζώνες καταβύθισης; Παρατηρούνται όπου μία τεκτονική πλάκα βυθίζεται κάτω από μία άλλη (είτε από το να σύρεται από το δικό της βάρος, ή να ωθείται από μακρινές κορυφογραμμές-ράχες είναι ένα θέμα ανοιχτό προς συζήτηση). Το μάγμα της πλάκας που λιώνει παίρνει το διοξείδιο του πυριτίου, καθώς ανέρχεται μέσα από τη ηπειρωτική πλάκα, παράγει το ενδιάμεσο μάγμα. Αυτό ξεσπάει και δίνει τις βίαιες, εκρηκτικές εκρήξεις των στρωματοηφαιστείων με ένα κλασικό κωνικό σχήμα, όπως του Όρους της Αγίας Ελένης, το Φούτζι ή το Κρακατόα ή καλύτερα το ηφαίστειο της Νισύρου.

Γεωδίφης

Πηγή -USGS