Η θάλασσα των Θερμοπυλών

Η μόνη εφικτή διαδρομή στην αρχαιότητα μεταξύ Θεσσαλίας και  Βοιωτίας βρισκόταν κατά μήκος της νότιας ακτής του Κόλπου του Μαλιακού. Η διαδρομή μήκους 6 χλμ. περνούσε ανάμεσα από τα βράχια του βουνού Καλλίδρομου και η «θάλασσα» ήταν γνωστή ως Θερμοπύλες («Θερμές πύλες») από τις ιαματικές πηγές κοντά στο κέντρο της διαδρομής που ήταν αφιερωμένες στον Ηρακλή. Οι θερμές πηγές, υπάρχουν ακόμη στις παρυφές του λόφου. Η περιοχή των Θερμοπυλών ήταν πάντοτε τόπος στρατηγικής σημασίας, εφόσον αποτελούσε κατά την αρχαιότητα τη μοναδική από ξηρά βατή δίοδο επικοινωνίας της βόρειας με τη νότια Ελλάδα.

Το 480 π.Χ., το πέρασμα ήταν ένα πολύ στενό μονοπάτι κάτω από βουνό, το οποίο επιχείρησαν να εκμεταλλευτούν στρατηγικά οι αρχαίοι Έλληνες για να εμποδίσουν τον περσικό στρατό. Σήμερα το πέρασμα των Θερμοπυλών έχει αλλάξει εξαιτίας των αποθέσεων στις εκβολές του Σπερχειού. Οι Θερμοπύλες ήταν ο πιο κατάλληλος τόπος για να αντιμετωπιστεί η περσική στρατιά και λόγω της ύπαρξης ενός οχυρού . Οι Πέρσες δε θα μπορούσαν να αναπτύξουν εκεί τους αναγκαίους ελιγμούς για την προώθηση τους.

Για την μάχη των Θερμοπυλών έχουν γραφεί και γράφονται αρκετά. Ωστόσο το φυσικό τοπίο της περιοχής έχει αλλάξει από τότε. Η θάλασσα των Θερμοπυλών που περιτριγύριζε  τον Λεωνίδα εξαφανίστηκε. Άραγε γιατί οι Θερμοπύλες του βασιλιά της Σπάρτης με αυτές που αντικρίζουμε σήμερα είναι τόσο διαφορετικές. Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα πρέπει να αναζητηθούν στην γεωλογική εξέλιξη της περιοχής. Η ισορροπία μεταξύ ιζηματογένεσης από τον ποταμό Σπερχειό και καθίζησης εδάφους έχει αλλάξει την τοπογραφία του περάσματος αρκετά από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα που είναι μια ευρεία πεδιάδα.

Ο Μαλιακός Κόλπος αποτελεί μέρος τάφρου που εκτείνεται από τη Βόρειο Ευβοϊκό Κόλπο βαθιά στην κεντρική Ελλάδα. Αυτό η τάφρος(graben γεωλογικά) πιθανότατα άρχισε να διαμορφώνεται περίπου 10 εκ. χρόνια πριν, όταν το τέντωμα στην κρούστα του Νότιου Αιγαίου παρήγαγε πολλές τάφρους στον αιγαιακό χώρο . Οι τάφροι  του κόλπου της Κορίνθου και της Βοιωτικής πεδιάδας είναι παράλληλοι προς αυτήν και διαμορφώθηκαν την ίδια στιγμή και με τον ίδιο τρόπο.

 Η τοπογραφία της τάφρου εξαρτάται από τρεις παράγοντες: ιζηματογένεση, καθίζηση και τις αλλαγές της στάθμης της θάλασσας. Το ποτάμι του Σπερχειού ρέει κάτω από την τάφρο από τα δυτικά, με αποτέλεσμα μεγάλες ποσότητες ιζημάτων να σχηματίζονται από τη διάβρωση των οροσειρών. Άλλα ποτάμια εκβάλλουν επίσης στην τάφρο από τα βουνά στα βόρεια και τα νότια. Όλα αυτά τα ιζήματα αποτίθενται, όταν το ποτάμι επιβραδύνει την πορεία του καθώς εισέρχεται στον Μαλιακό Κόλπο. Οι αποθέσεις έχουν την τάση να γεμίζουν τον κόλπο και να μετατοπίζουν τις εκβολές του ποταμού έξω στον Κόλπο. Τουλάχιστον, ιζήματα 800 μέτρων παρουσιάζονται στην τάφρο. Ο τραβερτίνης που σχηματίζεται γύρω από τις ιαματικές πηγές έχει επίσης συμβάλει σε τοπικό επίπεδο για τα ιζήματα του κόλπου.

Ο δεύτερος παράγοντας, η καθίζηση του εδάφους της τάφρου του Σπερχειού, άρχισε περίπου 10 εκατομμύρια χρόνια και συνεχίζεται ακόμα σήμερα. Το ρήγμα του Σπερχειού που μπορείτε να δείτε στον παραπάνω χάρτη ευθύνεται για αυτή την καθίζηση. Όμως, η κίνηση δεν είναι γενικά συνεχής, αλλά συμβαίνει κατά τη διάρκεια σεισμών, όταν μετακινήσεις αρκετών μέτρων μπορεί να συμβούν. Τέτοια γεγονότα μπορούν να αλλάξουν δραστικά την ακτογραμμή και το βάθος της θάλασσας.

Ο τρίτος παράγοντας είναι το επίπεδο της θάλασσας: 18.000 χρόνια πριν, κοντά στο τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων, η στάθμης της θάλασσας ήταν περίπου 120 μέτρα κάτω από το τρέχον επίπεδό της. Τα τελευταία 6.000 χρόνια η ταχεία αύξηση της στάθμης της θάλασσας εξαιτίας της ιζηματογένεσης είχε σαν αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος του προηγούμενου εδάφους να βρίσκεται τώρα κάτω από τον Μαλιακό Κόλπο. Είναι πιθανό τότε ο κόλπος να  έφθανε μέχρι τους λόφους και στις δύο πλευρές. Μετά από το 4000 π.Χ. η ιζηματογένεση , η καθίζηση και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας οδήγησαν στη δημιουργία νέας γης και της μετανάστευσης του δέλτα στον Κόλπο.

Κατά τις περιόδους υψηλής θαλάσσιας στάθμης , ενδεχομένως από το 1700-1300 ΠΧ και από το 300 ΠΧ-1100ΜΧ το  πέρασμα των Θερμοπυλών περιτριγυριζόταν από θάλασσα που έφθανε μέχρι τους απότομους λόφους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να παραμένει κλειστό , ενώ σε άλλες περιόδους ήταν ανοιχτό αλλά ακόμα πολύ στενό. Ήταν πιθανώς μόνο 20-30 μέτρα κατά την διάρκεια της διάσημης μάχης το 480 π.Χ. Κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα ο ποταμός Σπερχειός μετανάστευσε προς την νότια ακτή και η ιζηματογένεση αυξήθηκε με αποτέλεσμα το πέρασμα να αρχίσει να διευρύνεται και να φτάσει στο σημερινό πλάτος(5χιλιόμετρα).

Γεωδίφης

Πηγές

1.Βικιπαίδεια

2. A Geological Companion to Greece and the Aegean,Higgins

3.Σεισμοτεκτονικός χάρτης Ελλάδας-ΙΓΜΕ

Εικόνες-Χάρτης γεωλογικής εξέλιξης της ακτογραμμής και πρόσφατη φωτογραφία της περιοχής.

Χειρόγραφο του ποιήματος του Καβάφη «Θερμοπύλες».