Άγιος Αντώνιος του Γυαλιού
Παίζει σπουδαίο ρόλο το νησάκι του Αγ.Αντωνίου στον Κόλπο του Γυαλιού. Λειτουργεί σαν κυματοθραύστης και πολλά πλοία επιλέγουν την ασφάλεια, προστασία του κατά την διάρκεια των καταιγίδων.
Το μεγαλύτερο ύψος της νησίδας συναντάται στο εκκλησάκι, από το οποίο έλαβε το όνομα της, είναι περίπου 40μ. Έχει εμβαδόν 0,1 τετρ.χλμ. και περίμετρο ακτογραμμής 1.32χλμ. σύμφωνα με το Google Earth.
Στον Αγ.Αντώνιο λειτουργεί φανός με λευκό φως. Σε απόσταση μισού χιλιομέτρου νοτιοανατολικά περίπου υπάρχουν βράχοι, όπου αν δεν προσέξεις μπορεί να την πατήσεις.
Είναι η ξέρα του Αγ.Αντωνίου. Αρκετοί δεν την γνωρίζουν όμως είναι ένα ιδιαίτερο γεωμορφολογικό παράκτιο χαρακτηριστικό. Η ύπαρξη της είναι γνωστή πριν από τουλάχιστον 500 χρόνια.
Πρόκειται για βραχώδη γη γεμάτη από ζωή που εκτείνεται σε κάποια απόσταση ακριβώς κάτω από την επιφάνεια του νερού. Δεν ξέρω πως δημιουργήθηκε και από τι υλικά αποτελείται. Ωστόσο, υπο φυσιολογικές συνθήκες θα είχε μεγαλώσει πολύ αργά από 0,3 έως 10 εκατοστά ετησίως. Οι ύφαλοι που βλέπουμε σήμερα αναπτύσσονται από τα τελευταία 5.000 έως 10.000 χρόνια.
Σε μια μελέτη αποικισμού κοραλλιών μετά από τοποθέτηση ροής λάβας ερευνητές βρήκαν ότι μόνο 5 χρόνια μετά την τοποθέτηση μιας ανδεσιτικής ροής λάβας από το Gunung Api το 1988, μεγάλα τμήματα αυτής της νέας ακτογραμμής ήταν ήδη καλυμμένα από κοράλλια.
Σε προηγούμενη έρευνα, των Grigg και Maragos του 1974 στη Χαβάη υποστηρίχθηκε ότι χρειάστηκαν 20-50 χρόνια για να αποικίσουν τα κοράλλια μια βυθισμένη ροή λάβας. Φυσικά, σε αυτές τις περιπτώσεις τα κοράλλια θα μπορούσαν να προέρχονται από κοντινούς υφάλους, ενώ στην περίπτωση ενός νέου νησιού πρέπει να προέρχονται από πιο μακριά.
Το νησάκι απέχει περίπου 846μ. από το ανατολικό τμήμα του Γυαλιού, την Οψιδιανούσα.Ο δίαυλος Αγ.Αντωνίου-Γυαλιού έχει βάθη 3-5μ.Πριν από 7500-6800 χρόνια η στάθμη της θάλασσας ήταν περίπου 10μ. πιο κάτω από τα τωρινά επίπεδα, γεγονός που υποδηλώνει ότι μια λωρίδα από στεριά τύπου τόμπολο ένωνε τις δύο νησίδες. Πριν από 14000 χρόνια η ξέρα άν υπήρχε μπορεί να αποτελούσε ένα βραχίονα, τμήμα της στεριάς του ενιαίου νησιού.
Πριν ακόμη χτιστεί ο ναΐσκος του Αγ.Αντωνίου το νησί ονομαζόταν Νυφούλα σύμφωνα με τον Οθωμανό ναύαρχο Πίρι Ρέις, ο οποίος σημειώνει την ύπαρξη και τον κίνδυνο των σκοπέλων της νησίδας.
Το όνομα Νυφούλα ίσως οφείλεται στο λευκό χρώμα της κίσσηρης της νησίδας. Το Αγ.Αντώνιος ως τοπωνύμιο εμφανίζεται τουλάχιστον από το 1864 εάν λάβουμε υπόψη μας τον Υδρογραφικό Βρετανικό χάρτη.
Η νησίδα του Αγ. Αντωνίου αποτελείται από τεφρές δακίτικες πορφυρίτικες λάβες με μαγνητίτη.Περιέχουν εγκλείσματα ανδεσιτικής λάβας μάλλον από το ηφαίστειο της Στρογγυλής.
Ολο το νησάκι είναι ένας ηφαιστειακός δόμος, κυρίως δακίτικος με ένα κρατήρα στην κορυφή του.Πως δημιουργήθηκε;
Το Γυαλί και η Στρογγυλή γεννήθηκαν στο τέλος της δημιουργίας της Νισύρου. Πριν από περίπου 50000 χρόνια, όταν άρχισε να διαμορφώνεται το Γυαλί.Μετά από αυτό το συμβάν γεννιέται η νησίδα του Αγίου Αντωνίου με αλλεπάλληλες εκχύσεις λάβας στο βυθό που αργότερα χερσεύουν.
Πριν περίπου 30000 χρόνια, μετά την τελευταία μεγάλη έκρηξη της Νισύρου, και πριν δημιουργηθούν οι θόλοι της, εκδηλώνεται μια μεγάλη έκρηξη κοντά στο βόρειο Γυαλί.
Νέες παχύρρευστες ρυολιθικές λάβες δημιουργούν το φυσικό ηφαιστειακό γυαλί [οψιδιανό] και τον περλίτη του ΒΑ Γυαλιού, πριν περίπου 25000 χρόνια.
Το νησάκι ως οικισμός από το 2001 ανήκει στον Δήμο Νισύρου.Είναι ακατοίκητο σήμερα όμως η παλαιογεωγραφία του δεν αποκλείει την ύπαρξη ιχνών προϊστορικής κατοίκησης.Η παραλία του στο νησάκι, μέσα στον κόλπο του Γυαλιού είναι μοναδική για μπάνιο και ηρεμία.
O μεγαλύτερος γνωστός σεισμός που έχει καταγραφεί κοντά στην νησίδα ήταν 5R το 1982, ωστόσο περιβάλλεται από μεγάλες ζώνης διάρρηξης οι οποίες μπορούν να δώσουν αρκετά μεγαλύτερα επεισόδια, εως 7+ βαθμούς.
Ο Αγιος Αντώνιος ανήκει στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000, ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας για τα είδη: Buteo rufinus, Coracias garrulus, Emberiza caesia και Sylvia rueppelli.
Γεωδίφης
Απόσπασμα χάρτη της Βρετανικής Υδρογραφικής Υπηρεσίας, τουλάχιστον από το 1864 χρησιμοποιείται το όνομα Αγ.Αντώνιος.