Ο ρόλος του νερού στην άνοδο και την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
Υδραγωγείο, στη θέση αρχαίου στον Αμπάβρη Κω.
Το 42 π.X με τον Kάσσιο, αρχίζει η Pωμαϊκή κυριαρχία στην Ανατολική Mεσόγειο. O Kάσσιος θα μεταφέρει στην πρωτεύουσα της Pωμαϊκής Αυτοκρατορίας σημαντικούς από τους φυσικούς πόρους της Κω και της Ρόδου. Η ρωμαϊκή Δωδεκάνησος σιγά σιγά θα γνωρίσει ξεχωριστή οικονομική, εμπορική και πολιτιστική ανάπτυξη. Κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το εμπόριο με κέντρο τη Ρώμη επεκτείνεται σε όλη την επικράτεια της και μαζί του ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός. Σε κάθε μεγάλη πόλη της αυτοκρατορίας υπήρχαν υδραγωγεία, δημόσια λουτρά και ορυχεία.
Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία τα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ. εκτεινόταν από τη Βρετανία ως τη Σαχάρα. Ανάμεσα στα ευαίσθητα σύνορα που εκτείνονταν κατά μήκος του Ρήνου, του Δούναβη και του Ευφράτη, υπήρχε μέχρι και την περίοδο του Μάρκου Αυρηλίου, ένα ομοιογενές κράτος που είχε γνωρίσει μία μακρά περίοδο ειρήνης. Πώς οι Ρωμαίοι διατηρούσαν αξιόπιστες προμήθειες από τα βασικά τους αγαθά στις πόλεις τους για αιώνες κάτω από δύσκολες συνθήκες;
Έξυπνες γεωργικές πρακτικές και ένα εκτεταμένο δίκτυο σιτεμπορικών επέτρεψε στους Ρωμαίους να ευημερήσουν στο περιορισμένο περιβάλλον σε νερό της Μεσογείου, δείχνει μια νέα μελέτη. Αλλά η σταθερή προμήθεια τροφίμων που επέφεραν τα εν λόγω μέτρα προώθησαν την αύξηση του πληθυσμού και την αστικοποίηση, ωθώντας την Αυτοκρατορία πιο κοντά στα όρια των διατροφικών πόρων της.
Η έρευνα, από μια διεθνή ομάδα υδρολόγων και Ιταλών ιστορικών, δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο Hydrology and Earth System Sciences, ένα ανοιχτό σε πρόσβαση περιοδικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης Γεωεπιστημών (EGU).
Απλωμένη σε τρεις ηπείρους για πολλούς αιώνες, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν το σπίτι για περίπου 70 εκατομμύρια ανθρώπους. Σε μια τέτοια τεράστια περιοχή η εξασφάλιση μιας σταθερής προμήθειας τροφίμων δεν ήταν εύκολη υπόθεση, ιδιαίτερα εξαιτίας του μεταβαλλόμενου και ξηρού κλίματος της περιοχής της Μεσογείου. Λοιπόν, πώς οι Ρωμαίοι διατηρούσαν αξιόπιστες προμήθειες τροφίμων στις πόλεις τους για αιώνες κάτω από τέτοιες δύσκολες συνθήκες;
Για να το μάθει, ο Brian Dermody, ένας περιβαλλοντολόγος από το Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, συνεργάστηκε με υδρολόγους από την Ολλανδία και ιστορικούς στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ στις ΗΠΑ.
Οι ερευνητές είχαν ως στόχο να μάθουν πώς οι Ρωμαίοι κατόρθωσαν να διαχειριστούν το νερό για τη γεωργία και τις καλλιέργειες και πως οι μέθοδοι που χρησιμοποίησαν συνέβαλαν στην μακροζωία του πολιτισμού τους. Επίσης, ήταν περίεργοι να μάθουν αν οι πρακτικές αυτές έπαιξαν ρόλο στην ενδεχόμενη πτώση της αυτοκρατορίας. ''Μπορούμε να μάθουμε πολλά από την ερευνά για το πώς οι κοινωνίες του παρελθόντος αντιμετώπιζαν τις αλλαγές στο περιβάλλον τους'', λέει ο Dermody. Αντλεί παραλληλισμούς μεταξύ του ρωμαϊκού πολιτισμού και του δικού μας. ''Για παράδειγμα, οι Ρωμαίοι ήρθαν αντιμέτωποι με τη διαχείριση των υδάτινων πόρων τους για την αντιμετώπιση της αύξησης του πληθυσμού και της αστικοποίησης. Για να εξασφαλιστεί η συνεχής ανάπτυξη και τη σταθερότητα του πολιτισμού τους, έπρεπε να εγγυηθούν μια σταθερή προμήθεια τροφίμων στις πόλεις τους, πολλές από τις οποίες βρίσκονταν σε φτωχές περιφέρειες από πλευράς υδάτινων πόρων. "
Στη μελέτη τους που πρόσφατα δημοσίευσαν, η ομάδα επικεντρώνεται στον καθορισμό των υδάτινων πόρων που απαιτούνται για να καλλιεργηθούν σιτηρά, τη βασική καλλιέργεια του ρωμαϊκού πολιτισμού, καθώς και το πώς αυτοί οι πόροι διανεμήθηκαν μέσα στην αυτοκρατορία. Γνώριζαν ότι απαιτούνται από 1.000-2.000 λίτρα νερό για να αναπτυχθεί ένα κιλό σιτάρι.
Προσπαθώντας οι Ρωμαίοι να κρατήσουν σε ισορροπία την καλλιέργεια με το νερό που απαιτείται για την παραγωγή – έκαναν χρήση του εικονικού νερού. Οι ερευνητές δημιούργησαν ένα εικονικό δίκτυο ύδρευσης του ρωμαϊκού κόσμου. ''Προσομοίασαν το εικονικό εμπόριο με βάση τις φτωχές περιοχές σε νερό (αστικά κέντρα, όπως η Ρώμη), απαιτώντας σιτηρά από την πλησιέστερη εικονική-σε νερό-πλούσια περιοχή (γεωργικές περιοχές, όπως η λεκάνη του Νείλου) στο δίκτυο," εξηγεί ο Dermody. Η ομάδα χρησιμοποίησε ένα υδρολογικό μοντέλο για τον υπολογισμό των αποδόσεων των σιτηρών, τα οποία ποικίλλουν ανάλογα με παράγοντες όπως το κλίμα και τον τύπο του εδάφους.
Οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν ανασκευασμένους χάρτες του ρωμαϊκού τοπίου και του πληθυσμού προκειμένου να εκτιμήσουν τη γεωργική παραγωγή και τη ζήτηση τροφίμων και είδαν όπου αυτή ήταν μεγαλύτερη.Μπόρεσαν επίσης να προσομοιώσουν το εμπόριο δημητριακών με το ρωμαϊκό δίκτυο μεταφορών, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος μεταφοράς ανάλογα με παράγοντες όπως η απόσταση και τα μέσα μεταφοράς. Το εικονικό δίκτυο νερού τους έδειξε ότι η ικανότητα των Ρωμαίων να συνδέουν τα διαφορετικά περιβάλλοντα της Μεσογείου μέσω του εμπορίου επέτρεψε στον πολιτισμό τους να ευδοκιμήσει. "Εάν οι αποδόσεις των σιτηρών ήταν χαμηλές σε μια συγκεκριμένη περιοχή, θα μπορούσαν να εισάγουν σιτηρά από ένα διαφορετικό μέρος της Μεσογείου που παρουσίαζε πλεόνασμα, κάτι που έκανε ιδιαίτερα ανθεκτικό το δίκτυο τους σε βραχυπρόθεσμη μεταβλητότητα του κλίματος'', λέει ο Dermody.
Αλλά καινοτόμες πρακτικές διαχείρισης των υδάτων των Ρωμαίων μπορεί επίσης να συνέβαλαν στην πτώση τους. Με το εμπόριο και την άρδευση εξασφάλιζαν μια σταθερή προμήθεια τροφίμων στις πόλεις, αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι πληθυσμοί να αυξηθούν και να ενταθεί η αστικοποίηση. Με περισσότερα στόματα για να τραφούν στα αστικά κέντρα, οι Ρωμαίοι είχαν ακόμη μεγαλύτερη εξάρτηση από το εμπόριο, ενώ την ίδια στιγμή η Αυτοκρατορία ''σπαταλούσε'' και έφερνε πιο κοντά στα όρια του εύκολα προσβάσιμες πηγές τροφίμων τους. Μακροπρόθεσμα, οι παράγοντες αυτοί διάβρωναν την ανθεκτικότητά τους στις φτωχές αποδόσεις των σιτηρών που προέκυπταν από την κλιματική μεταβλητότητα.
"Είμαστε αντιμέτωποι με ένα πολύ παρόμοιο σενάριο σήμερα. Το εικονικό εμπόριο νερού επέτρεψε την ταχεία αύξηση του πληθυσμού και της αστικοποίησης από την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης. Ωστόσο, καθώς πλησιάζουμε στα όρια των πόρων του πλανήτη, η ευπάθειά μας σε φτωχές αποδόσεις, θα προκύψει από τις μεταβολές εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής '', καταλήγει ο Dermody.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Βικιπαίδεια
2.Hydrology and Earth System Sciences, περισσότερα
https://hess.copernicus.org/articles/18/5025/2014/hess-18-5025-2014.html
Η αυτοκρατορία στη μέγιστη ακμή της επί Τραϊανού 117 μ.Χ.
