Ποια ήταν τα αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου;
Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ήταν ο παγκόσμιος πόλεμος των αρχαίων ελληνικών χρόνων. Μεταξύ 431 π.Χ. και 404 π.Χ., ολόκληρος ο ελληνικός κόσμος παρασύρθηκε σε αυτό.
Αυτό περιλάμβανε όχι μόνο την ελληνική ηπειρωτική χώρα και τα ελληνικά νησιά, αλλά τεράστια τμήματα της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου, ακόμη και δυτικά ως τη Σικελία, όπου είχαν δημιουργηθεί ελληνικές αποικίες τον 7ο και τον 6ο αιώνα και έγιναν το επίκεντρο του πολέμου στη δεκαετία του 410.
Σχεδόν κανένα από τα εκατοντάδες κράτη που αποτελούσαν αυτόν τον τεράστιο ελληνικό κόσμο δεν μπορούσε να αποφύγει να εμπλακεί στη σύγκρουση είτε από την πλευρά της Σπάρτης είτε της Αθήνας.
Γνωρίζουμε τον πόλεμο σήμερα ως Πελοποννησιακό Πόλεμο, όπως αναφέρθηκε από τον Θουκυδίδη, τον Αθηναίο ιστορικό του οποίου η αφήγηση για τον πόλεμο είναι η κύρια πηγή μας και που τον αντιλήφθηκε ως εναντίον ενός Πελοποννησιακού εχθρού, δηλαδή της Σπάρτης.
Ωστόσο, οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοί τους θα τον θεωρούσαν Αθηναϊκό πόλεμο. Ανεξάρτητα από το πώς το ονομάζει κανείς, το αποτέλεσμα το ξέρουμε. Το 404 π.Χ., μετά από 27 χρόνια συγκρούσεων και θανάτου, οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοί τους νίκησαν την Αθήνα, αφαιρώντας την από την πολιτική, εμπορική και στρατιωτική της δύναμη. Τι τα είχε προκαλέσει όλα;
Ο Ελληνικός Κόσμος, γ. 500 π.Χ
Για να κατανοήσουμε πώς προέκυψε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, πρέπει να ανατρέξουμε στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., γύρω στο έτος 500 π.Χ.
Εκείνη την εποχή, ο ελληνικός κόσμος άρχιζε να εισέρχεται σε μια περίοδο άνευ προηγουμένου πολιτικής, εμπορικής και πολιτιστικής ισχύος, με κράτη όπως η Αθήνα, η Κόρινθος, το Άργος, η Λέσβος, η Δήλος και η Σάμος να εμπορεύονται παντού και να στέλνουν ορδές εποίκων για να ιδρύσουν νέες πόλεις στη Μεσόγειο.
Ωστόσο, μια δύναμη ήταν κυρίαρχη στην καρδιά της Ελλάδας στην ηπειρωτική χώρα από πολιτική και στρατιωτική προοπτική. Αυτή ήταν η Σπάρτη, η μιλιταριστική κοινωνία που έλεγχε το νότιο μισό της Πελοποννησιακής χερσονήσου στο νότιο τμήμα της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Η Σπάρτη δεν ήταν μεγάλη οικονομική δύναμη, αλλά διέθετε μια ελίτ πολεμιστών που είχε υποτάξει όλους τους άμεσους γείτονές της μεταξύ του 8ου και του 6ου αιώνα π.Χ.
Στη συνέχεια συμμάχησε με άλλα κράτη της ηπειρωτικής Ελλάδας που αναγνώρισαν την πολιτική της δύναμη. Αυτές περιελάμβαναν τις δύο άλλες μεγάλες Πελοποννησιακές πόλεις-κράτη, την Κόρινθο και το Άργος, η τελευταία από τις οποίες προσπάθησε να αντισταθεί στη σπαρτιατική ηγεμονία τον 6ο αιώνα π.Χ., αλλά που συμμάχησε τότε μαζί της μετά από ήττα σε αρκετούς πολέμους.
Οι Περσικοί πόλεμοι και η εμφάνιση της Αθήνας
Καθώς ξημέρωσε ο 5ος αιώνας π.Χ., η Σπάρτη αντιμετώπιζε μια πρόκληση για τη δύναμή της. Αυτό προήλθε από την πόλη-κράτος της Αθήνας. Η πόλη βρισκόταν στην περιοχή της Αττικής λίγο πιο πέρα από την Πελοποννησιακή Χερσόνησο.
Αν και η πολιτική της ήταν κατακερματισμένη, ταλαντευόμενη μεταξύ δικτατορίας και δημοκρατίας, ήταν ένα ολοένα και πιο ισχυρό κράτος στην περιοχή.
Αυτό βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη της πόλης σε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους μέχρι το 500 π.Χ. και στο εκτεταμένο εμπόριο αγαθών όπως η κεραμική, το ελαιόλαδο και το κρασί που διεξήχθη μέσω του λιμανιού του Πειραιά στην ακτή κοντά στην πόλη.
Ήταν τέτοια η αυξανόμενη στρατιωτική και οικονομική δύναμη της Αθήνας που το 490 π.Χ., όταν οι στρατιωτικές δυνάμεις της αχανούς Περσικής Αυτοκρατορίας, με βάση το σύγχρονο Ιράν και το Ιράκ, εισέβαλαν στην Ελλάδα μέσω του νησιού της Εύβοιας, λίγο έξω από τις ακτές της Αττικής, οι Αθηναίοι μπόρεσαν να αποτρέψουν την εισβολή στη διάσημη Μάχη του Μαραθώνα.
Αυτή η πρωτοφανής υπεροχή της Αθήνας εμφανίστηκε ακόμη περισσότερο όταν οι Πέρσες εισέβαλαν ξανά στην Ελλάδα το 480 π.Χ. Κατά τη διάρκεια αυτού του Δεύτερου Περσικού Πολέμου, οι Σπαρτιάτες ηγήθηκαν της υπεράσπισης της ηπειρωτικής Ελλάδας, αλλά ήταν η Αθήνα που επέβλεψε σε μεγάλο βαθμό τη ναυτική άμυνα της ηπειρωτικής Ελλάδας και νίκησε τον περσικό στόλο στη μάχη της Σαλαμίνας στον Σαρωνικό Κόλπο κοντά στην Αθήνα.
Όταν κερδήθηκε ο πόλεμος τον επόμενο χρόνο, ήταν σαφές στη Σπάρτη ότι αντιμετώπιζε τώρα μια νέα απειλή με τη μορφή της Αθήνας για ηγεμονία στον ελληνικό κόσμο.
Η Δηλιακή Συμμαχία και ο Ψυχρός Πόλεμος του Αρχαίου Κόσμου
Η Αθήνα άρχισε να λυγίζει μετά τον Δεύτερο Περσικό Πόλεμο. Το 478 π.Χ. ίδρυσε τη Δηλιακή Συμμαχία, που πήρε το όνομά της από το νησί της Δήλου, οι ηγεμόνες της οποίας συμμάχησαν με την Αθήνα.
Αρχικά, ο Σύνδεσμος σχεδιάστηκε ως ένας οργανισμός στον οποίο οι ναυτικές δυνάμεις του ελληνικού κόσμου, όπως η Δήλος, η Σάμος, η Λέσβος, η Χίος, η Εύβοια και πολλά άλλα θαλάσσια κράτη σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, ενώθηκαν με την Αθήνα για να διατηρήσουν έναν στόλο ως προληπτικό μέτρο ενάντια σε μια νέα περσική εισβολή.
Ωστόσο, στα επόμενα 40 χρόνια, η Αθήνα χρησιμοποίησε την αυξανόμενη δύναμή της για να υποτάξει τα μεμονωμένα μέλη της Δηλιακής Συμμαχίας. Το έκαναν απογυμνώνοντάς τους έναν προς έναν από το ναυτικό τους και αντ' αυτού μετατρέποντας την υποχρέωσή τους να συντηρούν πλοία σε πληρωμή που έκαναν στην Αθήνα.
Με αυτόν τον τρόπο, δημιούργησαν μια κατάσταση στην οποία ο στόλος και η ισχύς της Αθήνας αυξήθηκαν. Ταυτόχρονα, αυτά των δεκάδων συμμάχων τους διαλύθηκαν και η ικανότητά τους να αντιστέκονται στις αθηναϊκές εντολές μειώθηκε.
Αυτό διατηρήθηκε ως «συμμαχία». Ωστόσο, στην πραγματικότητα, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 430, μόνο τα νησιωτικά κράτη της Σάμου, της Χίου και της Λέσβου είχαν τη δυνατότητα να συντηρούν τα δικά τους πλοία, και τα άλλα είχαν ουσιαστικά γίνει υποτελείς μιας Αθηναϊκής Αυτοκρατορίας.
Αν κάποιοι αντιστάθηκαν, όπως έκαναν οι πόλεις-κράτη της Νάξου και της Θάσου το 471 π.Χ. και το 465 π.Χ., συντρίφθηκαν γρήγορα από τους Αθηναίους. Η Σπάρτη κοίταζε την ανάπτυξη της αθηναϊκής δύναμης και αναρωτιόταν πώς θα μπορούσε να διατηρήσει τη θέση της.
Σε απάντηση, άρχισε να χτίζει τη δική της συμμαχία. Έτσι, από τη δεκαετία του 450 π.Χ., ο ελληνικός κόσμος χωριζόταν όλο και περισσότερο σε δύο ένοπλες συμμαχίες, όπως ήταν η Ευρώπη πριν από το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ή ολόκληρος ο κόσμος βρισκόταν στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης. Και οι δύο πλευρές αναζητούσαν ολοένα και περισσότερο συμμάχους όπου τους έβρισκαν πέρα από τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα και προετοιμάζονταν για πόλεμο.
Τα άμεσα αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου
Ο Πελοποννησιακός πόλεμος, όπως σχεδόν κάθε μεγάλος πόλεμος, είχε τόσο μακροπρόθεσμες όσο και άμεσες αιτίες. Για παράδειγμα, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ξέσπασε λόγω μακροπρόθεσμων συστημικών αιτιών, όπως η άνοδος μιας ενοποιημένης Γερμανίας το 1871, ο αποικιακός ανταγωνισμός στην Αφρική και η εξάπλωση του εθνικισμού σε όλη την Ευρώπη. Ήταν όμως ένα σχετικά μεμονωμένο πολιτικό επεισόδιο στα Βαλκάνια μεταξύ της Αυτοκρατορίας της Αυστροουγγαρίας και του Βασιλείου της Σερβίας, που οδήγησε στην πραγματική έκρηξη του πολέμου.
Παρομοίως, ενώ πολλά μακροχρόνια συστημικά αίτια οδήγησαν στον πόλεμο μεταξύ Σπάρτης και Αθήνας, υπήρξαν κάποιες άμεσες αιτίες. Το πιο σημαντικό συνέβη στα μέσα της δεκαετίας του 430 π.Χ., όταν η πόλη-κράτος της Κέρκυρας , ένα νησιωτικό έθνος που δεν ήταν σύμμαχος ούτε με τη Σπάρτη ούτε με την Αθήνα, κατέληξε σε διαμάχη με την Κόρινθο, έναν σύμμαχο της Σπάρτης.
Στην πορεία αυτή, η Κέρκυρα προσέφυγε στην Αθήνα και έγινε σύμμαχος της. Αυτό εξόργισε την Κόρινθο. Στη συνέχεια, το 432 π.Χ., η Αθήνα επέβαλε εμπορικές κυρώσεις στον άμεσο βόρειο γείτονά της στην Αττική, την πόλη-κράτος των Μεγάρων.
Τα Μέγαρα συμμάχησαν και με τη Σπάρτη. Έτσι, όταν η Κόρινθος συγκάλεσε σύνοδο των κορυφαίων κρατών που συμμάχησαν με τη Σπάρτη το 432 π.Χ. για να συζητήσουν τις πρόσφατες εξελίξεις, αυτή και άλλα όπως τα Μέγαρα πίεσαν τη Σπάρτη να κηρύξει τον πόλεμο στην Αθήνα.
Η Σπαρτιατική κυβέρνηση, η οποία μέχρι τώρα πίστευε ότι έπρεπε να δράσει προτού η Αθήνα γίνει τόσο ισχυρή που δεν μπορούσε να αναχαιτιστεί, συμφώνησε με τους Κορίνθιους και τους Μεγαρείς.
Τον επόμενο χρόνο, το 431 π.Χ., ξέσπασε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος. Δεκάδες χιλιάδες θα πέθαιναν πριν τελειώσει σχεδόν 30 χρόνια αργότερα, με τη Σπάρτη να γίνεται η κυρίαρχη δύναμη στον ελληνικό κόσμο μετά από αυτό. Ωστόσο, το ανθρώπινο δυναμικό της είχε αποδεκατιστεί τόσο πολύ που σύντομα παρήκμασε, ανοίγοντας το δρόμο για την άνοδο της Μακεδονίας και του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ.
Του Καρλ Σίβερ
https://www.historydefined.net/what-were-the-causes-of-the-peloponnesian-war/
