Τα υπόγεια νερά της Κω μετά τον σεισμό του 2017
Η αγροτική ζώνη του Αμπάβρη από την Γρηγορίου Ε, στο κέντρο της φωτογραφίας το εκκλησάκι του Αγ. Ιωάννη επί Ιταλοκρατίας.[Φωτογραφία- M. Livadiotti].
Οι πιο εκτεταμένες συνέπειες των σεισμών μπορεί να συμβούν στο νερό. Οι σεισμοί επιδρούν σε ρέματα και στα υπόγεια νερά. Μετά τον φονικό σεισμό Μ6.6, της 21ης Ιουλίου 2017, τα αποθέματα υπόγειου νερού της Κω είναι σε οριακό σημείο.
Επιπτώσεις ενός σεισμού στο υπόγειο νερό
Η θερμοπηγή Paso Robles ήταν από τις πιο γνωστές της Καλιφόρνιας, το 1880. Ωστόσο,μετά το σεισμό του 1906 που έπληξε το Σ. Φρανσίσκο, σε μία στιγμή εξαφανίσθηκε. Αργότερα εκεί κτίστηκαν το Δημαρχείο και άλλα δημόσια κτίρια. Ομως το 2003, ο σεισμός San Simeon ενεργοποίησε ξανά την πηγή που άρχισε να τρέχει μέσα στο Δημαρχείο και στο πάρκινγκ της πόλης, καθώς και μικρότερες πηγές κατά μήκος του ενεργού ρήγματος Rinconada. Τα δύσοσμα, όξινα αέρια και το ζεστό νερό ήταν ένας πονοκέφαλος ο οποίος αντιμετωπίστηκε αρκετά χρόνια αργότερα διοχετεύοντας το νερό σε κοντινό ποταμό.
Τα σεισμικά κύματα έχουν δύο κύριους τύπους επιδράσεων στα επίπεδα των υπόγειων υδάτων: ταλαντώσεις και «μόνιμες» αντισταθμίσεις.
Κατά την διάρκεια του καλοκαιρινού σεισμού, ρηχά υπόγεια νερά μετακινήθηκαν από το έδαφος σε αμμώδεις κοιλότητες ή αναδύθηκαν σε ρέματα για σύντομα χρονικά διαστήματα. Τα επίπεδα του υπόγειου νερού σε φρεάτια ταλαντεύτηκαν καθώς περνούσαν τα σεισμικά κύματα και η στάθμη τους παρέμεινε υψηλότερη ή χαμηλότερη για μια χρονική περίοδο μετά την ολοκλήρωση της σεισμικής κυματομορφής.
Τα «μόνιμα» αποτελέσματα στα υπόγεια αποθέματα μιας περιοχής συχνά παρατηρούνται αργότερα, ιδίως κατά τις βροχερές περιόδους. Το νερό κινείται υπόγεια, μέσω ενός απαλά ισορροπημένου περιβάλλοντος, διαλύει ορυκτά σε ορισμένες περιοχές και τα αποθέτει σε άλλες, ενώ το βαρύ φορτίο των ιζημάτων μεγαλώνει ή μικραίνει με τις κινήσεις που σχετίζονται με τη διάβρωση. Η σεισμική δόνηση του περασμένου καλοκαιριού φαίνεται ότι παρενέβη στον περίπλοκο μηχανισμό της υπόγειας δεξαμενής συσσώρευσης νερού του Αμπάβρη. Είναι πιθανόν να έχει προκαλέσει βλάβη στον υδροφορέα και το γεγονός αυτό τον έχει συμπιέσει δραματικά.
Δεξαμενή του Αγίου Ιωάννη [Επτά Βήματα]
Η υδρογεωλογική λεκάνη της Βουρίνας αποτελεί την σημαντικότερη υπόγεια αποθήκη της Κω ικανή να δώσει αξιόλογη ποσότητα νερού. Είναι μία γεωλογική ενότητα που τροφοδοτεί με υπόγεια νερά, εδώ και εκατοντάδες χρόνια, το υδροφόρο σύστημα της πρωτεύουσας. Το υπόγειο νερό στη φυσική του κατάσταση κινείται ακατάπαυστα. Ωστόσο, μετά τον σεισμό η ροή προς τους υδροφόρους φαίνεται να έχει περιοριστεί σημαντικά με αποτέλεσμα στα πηγάδια του Αμπάβρη να καταγράφεται χαμηλότερη στάθμη νερού τουλάχιστον 3 μέτρα από την προσεισμική. Μπορεί επιφανειακό νερό να έτρεξε λίγο μετά τον σεισμό καθώς άνοιξαν κάποιες φλέβες ωστόσο η κατάσταση στο υπόγειο νερό είναι διαφορετική και προβληματίζει.
Η συνσεισμική καθίζηση ελάχιστων εκατοστών που προκλήθηκε στην πόλη έκλεισε υπόγειες οδούς νερού και άνοιξε κάποιες άλλες. Σε περιοχές ανατολικά του Αμπάβρη έχει σημειωθεί αύξηση της στάθμης νερού σε βαθύτερες γεωτρήσεις [τουλάχιστον 40-45μ], αλλά η ποιότητα του μέχρι σήμερα δεν είναι η επιθυμητή.
Είναι γνωστό ότι τα πηγάδια είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε σεισμικά επεισόδια. Ακόμη και η πολύ απαλή κίνηση της ημερήσιας παλίρροιας της Γης επηρεάζει ορισμένα από αυτά. Για να αντιληφθούμε πόσο σημαντική είναι η περιοχή για την υδρογεωλογία της πρωτεύουσας, πρέπει να ανατρέξουμε στην ιστορία της.
Στην τοποθεσία υπάρχουν αρχαία ρωμαϊκά υδραγωγεία της πόλης. Επίσης εκεί λειτούργησε το παλαιότερο και μεγαλύτερο βαπτιστήριο του νησιού ένας χώρος άμεσα συνδεδεμένος με το νερό. Όχι τυχαία. Προφανώς το βαπτιστήριο οικοδομήθηκε είτε επειδή ήταν κοντά σε κάποια φυσική πηγή ή λόγω των αρχαίων θερμών λουτρών. Το παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο ίσως ήταν μέρος κάποιου ναού, όπου γίνονταν οι τελετές βαφτίσματος.
Ο L.Morricone εκτιμώντας τις ασυνήθιστα μεγάλες διαστάσεις του βαπτιστηρίου, αναφέρει ότι εκεί υπήρχε μια από τις μεγαλύτερες βασιλικές της Ανατολής, η σημαντικότερη της Κω. Οι πιστοί εξέρχονταν από το βαπτιστήριο πριν εισέλθουν στην τεράστια βασιλική η οποία βρισκόταν μεταξύ της μεγαλύτερης αρχαίας οδού Decumana [τμήμα της Γρηγορίου Ε΄] και του ναϋδρίου του Αγίου Ιωάννη Επτά Βήματα. Η βασιλική γκρεμίστηκε από τον μέγιστο σεισμό του 554μ.Χ. Έχει ανασκαφεί μόνο μικρό μέρος της στις νότιες παρυφές της πόλης.
Δραματική μείωση του υπόγειου νερού
Η καλλιέργεια στον Αμπάβρη λαμβάνει χώρα από την αρχαιότητα. Το νερό της Βουρίνας, κατεβαίνει διαμέσου ενός πλούσιου υδρογραφικού δικτύου, σε εδάφη που λειτουργούν ως παγίδες συγκέντρωσης υπόγειου νερού, που εμπλουτίζουν τους υδροφορείς.
Η περιοχή παλιά είχε πολλές μουριές, από τα φύλλα των οποίων τρέφονταν οι μεταξοσκώληκες [κάμπια Bombyx mori] που έδιναν τα εντυπωσιακά μεταξωτά της Κω. Η παραγωγή μεταξιού είχε μεγάλη οικονομική αξία και συνέβαλλε να διατηρηθεί ανθηρή η τοπική οικονομία. Επίσης απο τις νεραντζιές παρήγαγαν το ανθόνερο- αποσταγμένο νερό που παράγεται μετά το βράσιμο των ανθών της νεραντζιάς. Ενα εξαιρετικό φυσικό παρασκεύασμα που χρησιμοποιούσαν κυρίως για να αρωματίσουν διάφορα γλυκά όπως αμυγδαλωτά, κουραμπιέδες, ανατολίτικα ταψιού και για άλλες δραστηριότητες όπως ο καθαρισμός εικόνων στις εκκλησίες και άλλα πολλά.
Ο Γιάννης Σουρασής εδώ και μισό αιώνα ζει στην περιοχή, απασχολείται με αγροτικές εργασίες. Η οικογένεια του ήταν από τις τελευταίες που έφτιαχνε μεταξωτά και παρήγαγε ανθόνερο στην πόλη. Γνωρίζει καλά την τοποθεσία, είναι σε θέση να δώσει μία εικόνα για τις αλλαγές που έχει παρατηρήσει στα υπόγεια νερά όλα αυτά τα χρόνια. Τα αρχαία πηγάδια συχνά δίνουν τις καλύτερες πληροφορίες για τον υδροφόρο ορίζοντα μιας περιοχής: «Όλος ο Αμπάβρης είναι γεμάτος από παλιά πηγάδια και δεξαμενές αποθήκευσης νερού της βροχής. Στο χωράφι μου υπάρχουν 5 πέτρινα πηγάδια σε μία έκταση 30 στρεμμάτων, που φτάνουν σε βάθη 17-18μ. Είναι παλιά μεταλλικά ντουλαποπήγαδα της οθωμανικής περιόδου ίσως και παλαιότερα. Γύρω μου υπάρχουν πολλά πηγάδια. Πριν 40-45 χρόνια, τους χειμώνες το νερό υπερχείλιζε συχνά από τα πηγάδια. Χρησιμοποιούσαμε παραπήγαδο γιατί το νερό έβγαινε πάνω. Τα προηγούμενα χρόνια είχε 5-6μ νερό. Φέτος το υπόγειο νερό έχει υποχωρήσει αρκετά και αυτό δεν οφείλεται στις βροχοπτώσεις. Πρώτη φορά βλέπω τόσο χαμηλή στάθμη του νερού. Θα έχουμε πρόβλημα με το νερό αν δεν προσέξουμε» μου είπε χαρακτηριστικά.
Παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια οι διαθέσιμοι υδάτινοι πόροι μειώνονται συνεχώς. Δεν φταίει μόνο η αύξηση της ζήτησης. Το μεγαλύτερο μέρος των υδατικών αναγκών μας καλύπτεται από την εκμετάλλευση των υπόγειων νερών. Οι υπόγειες δεξαμενές αδειάζουν.
Σήμερα στο νησί λειτουργούν πολλές παράνομες γεωτρήσεις που δεν έχουν ποτέ καταγραφεί. Πρόκειται για ανεξέλεγκτες εστίες που αντλούν νερό από βάθη τα οποία αρκετές φορές ξεπερνούν τα 200 μέτρα. Συνεπακόλουθη είναι η όλο και αυξανόμενη υφαλμύρινση των υδροφόρων οριζόντων, ενώ εξαιτίας της ανεξέλεγκτης χρήσης λιπασμάτων έχει αυξηθεί η νιτρορύπανση ακόμη και σε περιοχές που πριν από 30 χρόνια δεν είχαν καθόλου πρόβλημα.
Είναι γνωστό ότι ο τουριστικός και ο αγροτικός τομέας καταναλώνουν το περισσότερο νερό. Ηδη η κλιματική αλλαγή προκαλεί αυξανόμενη ανησυχία για ξηρασία στη περιοχή μας. Ωστόσο, ο πρόσφατος σεισμός μπορεί να γίνει το κερασάκι στην τούρτα.
Πως μπορεί να αποφευχθεί μία κρίση νερού;
Το νερό που πίνουμε έπεσε σαν βροχή πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Το αρχαίο υπόγειο νερό, σήμερα είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή γλυκού νερού. Εδώ και χρόνια λιγοστές σταγόνες από νερό εισέρχονται στον υδροφόρο ορίζοντα για να αντικαταστήσουν αυτό που σήμερα σπάταλα εξάγουμε. Είναι βέβαιο ότι τα πράγματα έχουν επιδεινωθεί μετά τον σεισμό. Το παλαιότερο από τα υπόγεια νερά βρίσκεται στα βαθύτερα τμήματα ενός υδροφορέα. Το υπόγειο νερό που συναντάται στα ρηχά τμήματα των υδροφορέων του Αμπάβρη είναι δεκάδων έως ελάχιστων χιλιάδων χρόνων. Ξοδεύουμε αρχαιότατους πόρους που έχουν συσσωρευτεί μετά από πολλαπλούς κύκλους αλλαγής του κλίματος και οι οποίοι δεν υφίστανται γρήγορη επαναφόρτιση. Το ισοζύγιο είναι εις βάρος μας. Αντλούμε υπόγεια νερά που χρειάζονται αιώνες να επαναφορτιστούν.
Παλιά το νερό έρεε εύκολα από τα ποτάμια της Βουρίνας μέσα στο βαθύ υδροφόρο ορίζοντα κατά τη διάρκεια πιο βροχερών περιόδων της ιστορίας του νησιού όταν το επίπεδο της θάλασσας ήταν πολύ χαμηλότερα από ότι είναι σήμερα. Οι σύγχρονοι ρυθμοί άντλησης μείωσαν τις πιέσεις νερού, επιπλέον άλλαξαν τη χημεία του νερού, επηρεάζοντας την ικανότητα του υδροφορέα για παροχή πόσιμου γλυκού νερού και όχι μόνο. Η έλλειψη ή ακόμη διείσδυση αλμυρού νερού οδήγησε τους περισσότερους να μετακινηθούν ολοένα και περισσότερο από ρηχούς σε βαθύτερους υδροφόρους ορίζοντες, με αποτέλεσμα τα επίπεδα των υπόγειων νερών να μειωθούν δραματικά.
Πρέπει να ευαισθητοποιηθεί η τοπική κοινωνία. Την ύστατη στιγμή πρέπει να γίνει εξοικονόμηση νερού μέσω της συλλογής και επαναχρησιμοποίησης του ως μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής που θα έχει μοναδικό στόχο την εξασφάλιση και την ποιότητα του πολύτιμου αυτού αγαθού. Οφείλουμε να ενσωματώσουμε στις πρακτικές μας την οικονομική και αρχαιότατη μέθοδο τεχνητού εμπλουτισμού υπόγειου και επιφανειακού νερού και να μπει ένα τέλος στις παράνομες γεωτρήσεις. Πρέπει πάση θυσία να ανατρέψουμε το αρνητικό υδάτινο ισοζύγιο.
Είναι δυνατό να προλάβουμε μία κρίση νερού σε ένα τόσο τουριστικό τόπο; Η δημιουργία καινοτόμων υποδομών πλέον κρίνεται αναπόφευκτη. Χρησιμοποίηση δεξαμενής συλλογής βρόχινου νερού παντού, επαναχρησιμοποίηση νερού του ντους και του νεροχύτη για την αξιοποίησή του στην τουαλέτα [αντί για πόσιμο νερό που χρησιμοποιείται σήμερα στα καζανάκια], αφαλάτωση σε μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, τεχνητός εμπλουτισμός για τις αγροτικές δραστηριότητες, πισίνες με θαλασσινό νερό, μετατροπή του νερού αποχέτευσης σε πόσιμο, έλεγχος διαρροών, μεταφορά νερού από τα πιο ορεινά, απαγόρευση του αυτόματου ποτίσματος και γενικά οτιδήποτε δαπανά πολύ νερό, αναζήτηση μεθόδων ενθάρρυνσης της τοπικής πανίδας, κά. Αυτές είναι κάποιες από τις λύσεις που ήδη χρησιμοποιούνται σε μέρη τα οποία είναι σε κόκκινο.
Η Μητέρα Φύση κάποια στιγμή θα επαναφέρει πάλι νερό στους υπόγειους υδροφορείς του Αμπάβρη. Ωστόσο δεν πρέπει να ζούμε με αυταπάτες, είναι απίθανο να πληρωθούν με νερό οι αρχαίες υπόγειες δεξαμενές του νησιού. Επειγόντως, πρέπει να φτιάξουμε «κουμπάνια»!Το υπάρχον σχέδιο τοπικού χαρακτήρα για τα υδάτινα αποθέματα πρέπει να επικαιροποιηθεί το συντομότερο δυνατό, λαμβάνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα. Δυστυχώς πρέπει να προετοιμαστούμε για έναν κόσμο με λιγότερο φυσικό νερό.
Γεωδίφης
Πηγές
1. USGS- Γεωλογικό Ινστιτούτο Αμερικής
2. Scavi e ricerche a Coo (1935-1943)-L. Morricone
3. Γεωλογικός χάρτης της Κω- ΙΓΜΕ
4. archeologia.beniculturali.it/Αρχείο L.Morricone
5.Κώια- Ιάκωβος Ζαρράφτης
6.Τοπωνυμικά και ονοματικά της νήσου Κω- Μιχάλης Ε. Σκανδαλίδης
7.Κωακό Πανόραμα-Α.Μαρκόγλου (1992)
Η περιοχή του Αμπάβρη και του Αγ.Ιωάννη από αεροφωτογραφία.
Απόσπασμα από τον ιστορικό χάρτη του L.Ross [1844]- δείχνει το νερό του Ρ. Βουρίνας να φτάνει στα όρια της πόλης.
