Το ελληνιστικό γυαλί

Ένας ελληνικός γυάλινος αμφορέας,  δεύτερο μισό του 2ου αιώνα π.Χ., από την Όλβια, τώρα στο Μουσείο Άλτες.

Το ελληνιστικό γυαλί  παρήχθη κατά την ελληνιστική περίοδο (4ος αιώνας π.Χ. – 5ος αιώνας μ.Χ.) στη Μεσόγειο, την Ευρώπη, τη δυτική Ασία και τη βόρεια Αφρική. Η υαλουργία εκείνη την εποχή βασιζόταν στις τεχνολογικές παραδόσεις της κλασικής αρχαιότητας και της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, αλλά σημαδεύτηκε από τη μετάβαση από την περιορισμένη παραγωγή πολυτελών αντικειμένων για την κοινωνική ελίτ στη μαζική παραγωγή γυάλινων αγγείων σε προσιτές τιμές που χρησιμοποιούνται από το ευρύτερο κοινό για την ικανοποίηση της καθημερινότητας. 

Μετά την εισαγωγή του ημιδιαφανούς και διαφανούς γυαλιού, έγιναν προσπάθειες μίμησης πολύτιμων και ημιπολύτιμων λίθων, καθώς και κρυστάλλου πετρωμάτων. Τα πιο πολυάριθμα και διαδεδομένα ήταν τα γυάλινα αγγεία με πυρήνα που κατασκευάστηκαν στη Μεσόγειο από το 1525-50 π.Χ. Τα δοχεία με σχήμα πυρήνα ήταν γενικά μικρού μεγέθους, αδιαφανή και σχεδιασμένα για την αποθήκευση αρωμάτων, αρωματικών ελαίων και καλλυντικών. 

Τα πιο συνηθισμένα σχήματα ήταν τα αλάβαστρα, οι αμφορίσκοι, οι αρύβαλλοι και οι λεντοειδείς αρύβαλλοι, οι οινοχόες (κανάτες) και για πρώτη φορά στην ελληνιστική περίοδο  φιάλες με τρεις λαβές και  unguentarium  (μικρό μπουκάλι που χρησιμοποιείται για αλοιφές, αρώματα, βάλσαμα και άλλα υγρά που σχετίζονται με την τουαλέτα.). 

Κατά το δεύτερο μισό του 3ου αιώνα π.Χ., εμφανίστηκε μωσαϊκό γυαλί, γνωστό και ως «millefiori», κυριολεκτικά, χίλια λουλούδια.Οι υποομάδες παραγωγής μωσαϊκού γυαλιού είναι ημισφαιρικά κύπελλα και δοχεία «δικτύου» ή «δαντελωτού» με μαιανδρικά ή σπειροειδή διακοσμητικά σχέδια που μιμούνται τον όνυχα. Συχνά αυτά τα κύπελλα είχαν ένα χείλος που σχηματιζόταν από ένα μόνο «δικτυωτό» μπαστούνι από σπειροειδώς στριμμένα νήματα που δίνει ένα «ριγέ» αποτέλεσμα. Αναπαρίσταται καλύτερα σε ταφικά πλαίσια από αρκετούς μεγάλους τάφους στην Canosa di Puglia (αρχαίο Canusium) στην Ιταλία. Είναι ανοιχτά αγγεία αφού είναι φτιαγμένα με καλούπι αλλά ακόμα αδιαφανή, όπως τα ευρέως παραγόμενα αγγεία με σχηματισμό πυρήνα. 

Οι απαρχές της τεχνικής υαλουργίας μωσαϊκού εντοπίζονται τον 15ο αιώνα π.Χ. στα κέντρα υαλουργίας της Μεσοποταμίας, όπως το Tell-al-Rimah, το ΄Aqar Qūf και το Marlik. Μολονότι η τεχνική του ψηφιδωτού ασκούνταν κατά την εποχή εκείνη με αχρείαστο τρόπο, είναι προκάτοχος των περίτεχνων ψηφιδωτών αγγείων υψηλής ποιότητας των αλεξανδρινών εργαστηρίων, μετά την ίδρυση της πόλης της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο το 332 π.Χ. από τον Μέγα Αλέξανδρο, όπως λέγεται για να αποτελέσει το κύριο κέντρο παραγωγής αυτών .

Στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ., εισήχθησαν μονόχρωμα δοχεία πόσης, κυρίως ημισφαιρικά και υποκωνικά κύπελλα. Κατασκευάζονταν σε σημαντικές ποσότητες στις συροπαλαιστινιακές ακτές και διακινούνταν ευρέως και εξάγονταν σε πολλά εμπορικά κέντρα σε όλη τη Μεσόγειο. Τα παλαιότερα παραδείγματα κατασκευάζονταν από διαυγές πρασινωπό, καφέ ή σχεδόν άχρωμο γυαλί, ενώ αργότερα είχαν συχνά πράσινο, κεχριμπαρένιο, μπλε ή κρασοπορφυρό χρώμα. Συνήθως, ήταν διακοσμημένα με ομόκεντρους κύκλους γραμμικής κοπής στο κάτω μέρος ή ακριβώς κάτω από το χείλος είτε στο εσωτερικό είτε στο εξωτερικό (Tatton-Brown and Andrews 2004). Κατασκευάστηκαν σε ανοιχτό καλούπι, που στην πραγματικότητα είναι μια σχετικά φθηνή τεχνική που απαιτεί λιγότερη προσπάθεια και ήταν αυτό που επέτρεψε την παραγωγή τους σε μεγάλη κλίμακα. 

Στα πλαίσια της παραγωγής αυτών των δοχείων πόσης, από τα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. και εξής, εισήχθησαν ημιδιαφανή ή διαφανή γυάλινα επιτραπέζια σκεύη (πιάτα,κύπελλα, δοχεία πόσης, όπως σκύφοι, κούπες με λαβή). 

Η παραγωγή γυάλινων επιτραπέζιων σκευών, όταν ιδρύθηκε, απολάμβανε πολλά κέντρα υαλουργίας και συνέβαλε στη δραματική αύξηση της ελληνιστικής υαλουργίας. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που τα γυάλινα δοχεία καταναλώθηκαν ευρέως από το ευρύτερο κοινό ως ευρέως διαδεδομένο εμπόρευμα, κάτι που συνεχίστηκε έκτοτε και επιτεύχθηκε σε υψηλότερο βαθμό με την εφεύρεση της ακόμη πιο οικονομικής τεχνικής φυσήματος γυαλιού. 

archeohistories

https://en.wikipedia.org/wiki/Hellenistic_glass

https://x.com/archeohistories/status/1849327722503278768