Γιατί τα ποτάμια χάνουν ιζήματα και πόσο ανησυχητικό είναι αυτό;

 

Η βλάστηση επιστρέφει στην κοιλάδα του ποταμού Elwha στην πολιτεία της Ουάσινγκτον αφού αφαιρέθηκαν δύο φράγματα. ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ / FLICKR

Στη γεωλογία το ίζημα είναι πέτρωμα που σχηματίζεται από κατακρήμνιση και απόθεση υλικών που είτε αιωρούνται στον αέρα, είτε στο νερό και είναι διαλυμένα σ΄ αυτό. Πριν λίγα χρόνια το ίζημα θεωρείτο βρωμιά όμως τον τελευταίο καιρό έχει αρχίσει να αλλάζει αυτή η άποψη καθώς αντιλαμβανόμαστε καλύτερα την σημασία αυτών των κατάλοιπων. Αντί να εξετάζουμε τα ιζήματα ως ένα προϊόν αποβλήτων, ένας νέος σχεδιασμός, λέει, ότι οι άνθρωποι πρέπει να σκεφτόμαστε για το «πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτός ο πολύτιμος πόρος».

Τεράστιες ποσότητες που μεταφέρονται από τα ιζήματα των ποταμών έχουν παγιδευτεί πίσω από μεγάλα φράγματα και τεχνικά έργα στον κόσμο, στερώντας περιοχές που βρίσκονται κατάντη με αυτό το πολύτιμο υλικό το οποίο είναι απολύτως αναγκαίο για τη δημιουργία υγροτόπων και βάλτων καθώς δρουν ως ρυθμιστικός μηχανισμός έναντι στην άνοδο της στάθμης των θαλασσών.

Τον Σεπτέμβριο του 2011, μετά από 20 χρόνια σχεδιασμού, οι αρμόδιοι φορείς ξεκίνησαν την εξάρθρωση των φραγμάτων Elwha και Glines στον ποταμό Elwha στη βορειοδυτική πολιτεία της Ουάσινγκτον. Εκείνη την εποχή, ήταν το μεγαλύτερο έργο αφαίρεσης φράγματος στην ιστορία των ΗΠΑ, και χρειάστηκαν σχεδόν τρία χρόνια για τα αποσυναρμολογηθούν και για τον ποταμό να ρέει και πάλι ελεύθερα. "Έχουμε δει μια μεγάλη επέκταση της ακτογραμμής " ​​λέει ο Jonathan Warrick, ερευνητής γεωλόγος με την Αμερικανική Γεωλογική Έρευνα που μελετά τις συνέπειες της απομάκρυνσης του φράγματος. "Η παραλία απέχει 150 μέτρα από την περιοχή που υπήρχε πριν και πλέον έχει αναπτυχθεί ένα καινούριο συγκρότημα υγροτόπων πίσω από την παραλία".

Οι επιστήμονες αρχίζουν τώρα να εκτιμούν πλήρως τις ζωογόνες επιδράσεις των ιζημάτων, τα οποία ορισμένοι ερευνητές, καθώς και κάτοικοι που ζουν κατά μήκος οδών, κάποτε τα θεωρούσαν ως μια κακόβουλη δύναμη από ποτάμια, ρέματα, και υγροτόπους που έπνιγε τη ζωή τους.

Τώρα, η υπερθέρμανση του πλανήτη που λιώνει σταθερά παγετώνες και πολικούς πάγους, επιταχύνει τον ρυθμό ανόδου της θαλάσσιας στάθμης, οι επιστήμονες λένε ότι η σοβαρή έλλειψη του ποταμού που μεταφέρει ιζήματα - το μεγαλύτερο μέρος τους έχει παγιδευτεί πίσω από τα φράγματα ή τεχνικά έργα - θα γίνει όλο και περισσότερο αισθητή κατά μήκος των ακτών του κόσμου. Δισεκατομμύρια κυβικά από υλικά των φυσικών ποταμών που μεταφέρονται από τα ιζήματα έχουν παγιδευτεί πίσω από 57.000 μεγάλα φράγματα του κόσμου και αμέτρητα μικρά. Αυτό είναι το υλικό που διαφορετικά θα είχε σαρωθεί από τα ρεύματα του ποταμού κατάντη και στην ακτή, όπου θα είχε βοηθήσει τη δημιουργία παράκτιων οικοσυστημάτων όπως υγρότοποι και βάλτοι και οι οποίοι θα λειτουργούσαν ως ρυθμιστικό κλειδί έναντι της ανόδου των θαλασσών. Τώρα, οι ειδικοί ψάχνουν για τρόπους με τους οποίους αυτό το παγιδευμένο ίζημα μπορεί να απελευθερωθεί και να περιέλθει και πάλι στη διάθεση των ποταμών και στις εκβολές για να μετριάσει την απώλεια των υγροτόπων.

Πριν από δέκα ή είκοσι χρόνια, οι περισσότεροι επιστήμονες των υγροτόπων στις περισσότερες περιοχές θεωρούσαν το ίζημα ως αρνητικό ", λέει ο Richard Ambrose, ένας θαλάσσιος οικολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας του Λος Άντζελες. "Θα έμπαιναν πάρα πολλά ιζήματα και θα έθαβαν το βάλτο. Τώρα οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι το ίζημα είναι πόρος και το χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. "

Οι ερευνητές σε όλο τον κόσμο αναζητούν τώρα λύσεις για τη μεταφορά ιζημάτων που καταλήγουν σε φράγματα κατάντη σε ποτάμια. Η αφαίρεση των φραγμάτων γίνεται όλο και συχνότερη. Σε όλη την Ευρώπη - ειδικά στην Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Σουηδία - εκατοντάδες μικρά φράγματα και μερικά μεγάλα έχουν αφαιρεθεί τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι για την αποκατάσταση της ροής ιζημάτων που δεν περιλαμβάνουν απομάκρυνση των φραγμάτων. Μερικές φορές, τα ιζήματα απλώς μετακινούνται ή διοχετεύονται γύρω από το φράγμα σε σωλήνες ή δοχεία. Οι δομές σταθεροποίησης των τραπεζών μπορούν να απομακρυνθούν στα τμήματα του ποταμού όπου χρειάζονται ιζήματα, έτσι ώστε να μπορούν να εισέλθουν στην επιφάνεια του ποταμού και να ρέουν στα κατάντη. "Είναι ένα δύσκολο θέμα", λέει ο Warrick. "Υπάρχει μάλλον μια μοναδική καλύτερη απάντηση για κάθε ποταμό, με βάση το ποιο είδος ποταμού, πόσο ίζημα, όταν κινείται το ιζηματικό, οι φυσικοί κύκλοι και τι κάνει το φράγμα. Κάθε φράγμα λειτουργεί διαφορετικά. Ορισμένα χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο των πλημμυρών, μερικά για την παραγωγή ενέργειας, άλλα για τη διανομή νερού. Δεν υπάρχει μια απάντηση για όλα αυτά. "

Οι υγροβιότοποι-συμπεριλαμβανομένων των ελών, των θαλάσσιων χορτοταπήτων, των εκβολών ποταμών και των μαγγροβίων - είναι εξαιρετικά πλούσια και παραγωγικά οικοσυστήματα, εξασφαλίζουν ενδιαιτήματα φωλεοποίησης και φυτώρια για ψάρια, πουλιά και άλλα είδη άγριας πανίδας. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας των ΗΠΑ, το 1/3 των απειλούμενων ειδών στις ΗΠΑ ζουν αποκλειστικά σε υγρότοπους και τα μισά από αυτά ξοδεύουν μέρος της ζωής τους σε περιβάλλον υγροτόπων. Και τα εδάφη των υγροτόπων έχουν επίσης μερικές από τις υψηλότερες ποσότητες αποθηκευμένου άνθρακα εδάφους από οποιοδήποτε οικοσύστημα. Μελέτες δείχνουν επίσης ότι το ίζημα που έχει συγκεντρωθεί πίσω από τα φράγματα του πλανήτη είναι μια σημαντική πηγή μεθανίου, ένα αέριο θερμοκηπίου πολύ πιο ισχυρό από το CO2 που βγαίνει από το οργανικό υλικό στην ατμόσφαιρα.

Στις Κάτω Χώρες, οι μηχανικοί και οι γεωτεχνικοί χρησιμοποιούν κάτι που ονομάζεται «μηχανική άμμος» - μια τεράστια ανθρωπογενής χερσόνησος χτίστηκε από άμμο - που επιτρέπει σε κύματα, άνεμο και παλίρροιες την δημιουργία παραλιών με πιο φυσικό τρόπο κατά μήκος της ακτής, εν μέρει, για την προστασία της θάλασσας από τη χρησιμοποίηση υγροτόπων.

Το φράγμα Xiaolangdi στον Κίτρινο Ποταμό της Κίνας - έχει τόσο ψηλά ιζήματα που μεταφέρει τρεις φορές την ποσότητα της άμμου, λάσπης, και άλλο υλικό που μεταφέρονται από το Μισισιπή - έχει ειδικά κατασκευαστεί με πύλες που επιτρέπουν στο ίζημα να εκκενωθεί κατάντη από το φράγμα για την αποτροπή πλημμυρών και να αυξήσει την χωρητικότητα του ταμιευτήρα. Δύο εβδομάδες κάθε χρόνο, τεράστιες ποσότητες και ιζήματα με νερό διοχετεύεται κάτω από το φράγμα, ώστε να μπορέσει να ρέει κάτω από τον ποταμό. Μακροπρόθεσμα όμως, τα έργα των ιζημάτων και η αναπλήρωση τους μπορεί να μην φτάνει. Η στάθμη της θάλασσας αναμένεται να αυξηθεί αυτόν τον αιώνα από 0,9 έως 1,8 μέτρα, και ενδεχομένως περισσότερο. Σύμφωνα με ένα τέτοιο σενάριο, τεράστιες εκτάσεις των υγροτόπων και των ακτών είναι πιθανό να πλημμυρίσουν, ανεξάρτητα από τις προσπάθειες για την αποκατάσταση με ιζήματα σε αυτά τα οικοσυστήματα.

«Όταν μιλάμε για το 2100 ή το 2150 είναι πολύ πιθανό ότι το έλος δεν θα είναι σε θέση να συμβαδίσει με φυσικό τρόπο προσφοράς ιζημάτων εκείνη την εποχή», λέει ο Ambrose. «Πολλοί υγρότοποι κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται να εξαφανιστούν.»

Γεωδίφης

Πηγή-/e360.yale.edu/Jim Robbins