H τρίαινα του Ποσειδώνα και το υπερηφαίστειο

21.4.14

H τρίαινα του Ποσειδώνα και το υπερηφαίστειο

Ο γεωμύθος του Πολυβώτη.

“Ο Ποσειδώνας δεν ήρθε από την κοντινή Ανατολή ούτε από την Αίγυπτο. Τα παραμύθια του είναι καθαρά ελληνικά κι' ο ίδιος καθαρός Έλληνας, αρίας καταγωγής. Σε τίποτα δεν μοιάζει, όπως όλοι οι συνάδελφοί του, με θεούς παράλληλους ...Τον Ποσειδώνα τον γέννησε η Ελλάδα.... Τώρα πάει, κάθεται στον βυθό της θάλασσας. Κανείς δεν του δίνει σημασία, μήτε τα ψάρια. Γιατί άμα ξεπέσης δεν σε λογαριάζουνε ούτε οι κοκοβιοί.'' Νίκος Τσιφόρος- Ελληνική Μυθολογία.

Ο απόλυτος άρχοντας της θάλασσας, ταξίδευε με χρυσό άρμα πάνω στο Αιγαίο, και τα νερά του αρχιπελάγους άνοιγαν στο πέρασμά του. Με την τρίαινά του μπορούσε τόσο να δημιουργεί καταιγίδες & τσουνάμι όσο και να ησυχάζει τα νερά. Ο πρόμαχος των ψαράδων ήταν υπεύθυνος για τα γεωφυσικά φαινόμενα όπως τους σεισμούς, του προσφέρονταν θυσίες και γίνονταν εκκλήσεις για τη στερεότητα του εδάφους και την ασφάλεια των κτιρίων, ενώ λέγεται ότι προκαλούσε διάφορες μορφές διανοητικής διαταραχής. Ένα ιπποκράτειο γραπτό του 400 π.Χ., που αναφερόταν στις ''ιερές αρρώστιες'', μας λέει ότι κατηγορήθηκε και για ορισμένους τύπους επιληψιών.

Σύμφωνα με την μυθολογία μας, στον Ποσειδώνα οφείλεται η γέννηση της Νισύρου. Κατά τον αγώνα των Γιγάντων ενάντια στους Ολύμπιους Θεούς, ο Ποσειδώνας αναλαμβάνει τον γίγαντα Πολυβώτη, ο οποίος για να γλυτώσει, διασχίζει έντρομος το Αιγαίο.

Στο Ακρωτήριο Χελώνα (δυτικά της Καρδάμαινας-Κω) ο Ποσειδώνας φθάνει τον καταφοβισμένο Πολυβώτη και με την τρίαινα του αποσπά ένα κομμάτι από το νησί της Κω, το ρίχνει πάνω του και τον καταπλακώνει με αποτέλεσμα να γεννηθεί με αυτό τον τρόπο η Νίσυρος.

Από τα έγκατα της γης, ο Πολυβώτης κάθε φορά που αναστενάζει στέλνει τους αναστεναγμούς του στη γη από το ηφαίστειο.

Ο γεωμύθος του Πολυβώτη εκφράζει το πλούσιο ηφαιστειακό και ενεργό τεκτονικό περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής του Νοτιοανατολικού Αιγαίου.

Oι αρχαίοι Έλληνες διαισθάνονταν την στενή σχέση, που είχε η Νίσυρος με την Κω. Γνώριζαν ότι τα πετρώματά της Νισύρου είναι παρόμοια με αυτά της Δυτικής Κω(Κέφαλος). Το στέναγμα του Πολυβώτη αποκαλύπτει την πίεση του νησιού από την παγιδευμένη ενέργεια του λιωμένου πετρώματος.

Η πρώτη κορυφή της Νισύρου χρειάστηκε χιλιάδες χρόνια υποθαλάσσιας, ηφαιστειακής δράσης για να αναδυθεί από τα νερά του νοτιοανατολικού Αιγαίου. Tο νησί της Νισύρου δεν προήλθε από την Κω, όπως πολλοί πιστεύουν. Ωστόσο, σύμφωνα με τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα ,ίσως να έβαλε το χεράκι του ο Ποσειδώνας με την τρίαινα του. Τι μπορεί να συνέβη;

Όλα ξεκίνησαν όταν με την δράση ενός ρήγματος άνοιγε η τάφρος της Gokova (Α-Δ διεύθυνσης) στον Κόλπο του Κεραμικού.

Σε ένα γεωλογικό περιβάλλον που δεν θύμιζε σε τίποτα το σημερινό η δράση της τάφρου ήταν καθοριστική στην ανάπτυξη των αναγκαίων μαγματικών θαλάμων που θα δημιουργούσαν τις μεταγενέστερες καλδέρες και τους ηφαιστειακούς δόμους της ευρύτερης περιοχής Κω- Νισύρου. Το άνοιγμα της τάφρου συνοδεύτηκε με την άνοδο του μάγματος στα ανώτερα επίπεδα του φλοιού καθώς εξασθένιζε και αποσυμπιεζόταν η λιθόσφαιρα δημιουργώντας ιδανικές συνθήκες για την ανάπτυξη των υπόγειων ηφαιστειακών δεξαμενών.

Η ηφαιστειακή δραστηριότητα στην περιοχή της Κω- Νισύρου εμφανίστηκε τα τελευταία 12 εκ.χρόνια και διαρκεί μέχρι σήμερα. Χαρακτηρίζεται από μία πρώιμη περίοδο που χρονολογείται πριν από 12-10 εκ. χρόνια και η οποία άφησε τα ίχνη της τόσο στην οροσειρά του Δίκαιου όσο και στο ανατολικό και δυτικό τμήμα της Κω. Η δεύτερη περίοδος ξεκίνησε πριν από 3-3,5 εκ. χρόνια , μας άφησε ως κληρονομιά εντυπωσιακούς ηφαιστειακούς δόμους και πανέμορφες καλδέρες που συναντώνται στην Νίσυρο, το Γυαλί, την Στρογγυλή ,την Δυτική Κω(Κέφαλο ) και τα γύρω νησιά &κορυφώνεται με την υπερέκρηξη του κρατήρα της Αβύσσου,στον υποθαλάσσιο χώρο μεταξύ ακρωτηρίου Χελώνας Καρδάμαινας,Κω(είχε δίκιο ο Στράβωνας)-Στρογγυλής και του Γυαλιού.

Τα ηφαιστειακά πετρώματα της Παλιόσκαλας -Κω(κοντά στον Αγ. Φωκά) και του Αγίου Στεφάνου - Κεφάλου μαρτυρούν ότι η αρχική ηφαιστειακή δράση δεν είχε σχέση με την σύγκλιση των τεκτονικών πλακών κάτι που συνέβη με τα πιο πρόσφατα ηφαιστειακά υλικά της Νισύρου, του Γυαλιού,του Ζηνιού, του Λάθρα κά. Μπορεί αυτά να προήλθαν από μάγματα που σχετίζονται με ηφαιστειακά τόξα και έχουν μαγματική ''συγγένεια'' με τα παλιότερα ωστόσο το γεωπεριβάλλον ήταν εντελώς διαφορετικό. Τα ηφαιστειακά προϊόντα των τελευταίων 3-3,5 εκ. ετών της ευρύτερης περιοχής Κω- Νισύρου παρουσιάζουν διαφορετική χημική συμπεριφορά με τα παλαιότερα και το γεγονός αυτό οφείλεται στο άνοιγμα της τάφρου της Gokova(βάθους περίπου 770 μέτρων).

Το περιβάλλον που δημιουργήθηκαν τα παλαιοτέρα υλικά φανερώνει ότι πρόκειται για ενδοπλακική δραστηριότητα ενώ η πιο πρόσφατη ηφαιστειακή δράση που συνεχίζεται μέχρι τις ημέρες μας έχει να κάνει με την ''καταβύθιση'' της Αφρικανικής πλάκας κάτω από την μικροπλάκα του Αιγαίου ,η οποία ξεκίνησε περίπου πριν από 5 εκατομμύρια χρόνια.

Ως πρώιμο γεγονός της καταβύθισης των πλακών θεωρείται η διείσδυση του μονζονίτη(είδος γρανίτη που κοσμεί πολλά από τα ιστορικά κτίρια της Κω) της οροσειράς του Δίκαιου, η οποία πραγματοποιήθηκε σε βάθη περίπου 10 χλμ. κάτω από την επιφάνεια της γης και ανυψώθηκε από τις τεκτονικές δυνάμεις της περιοχής.

Η καταβύθιση της Αφρικανικής πλάκας που παρατηρείται σήμερα λίγο πιο κάτω από την Κρήτη, δημιουργεί μία αντίδραση ωκεανού - φλοιού επί μιας κυρτωμένης βυθιζόμενης επιφάνειας( σε μία ζώνη με βάθη περίπου 20-100km) ,παράγει την θερμική διαφυγή με αποτέλεσμα το λιωμένο ηφαιστειακό υλικό να απελευθερώνεται στην περιοχή Κω-Νισύρου .

Κατά το διάστημα της νεότερης ηφαιστειότητας δημιουργήθηκαν οι ηφαιστειακοί δόμοι της Δυτικής Κεφάλου(Κρίκελο, Λάθρα,Καστέλι, κά), η καλδέρα του Ζηνιού, η καλδέρα του Παράδεισου, η καλδέρα της Νισύρου και όλα τα σύγχρονα ηφαιστειακά κέντρα της περιοχής .

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η ευρύτερη περιοχή Κω-Νισύρου θεωρείται ως ένα ''πλήρες ηφαιστειακό σύμπλεγμα'' με αλληλεπικαλυπτόμενες καλδέρες και ποικίλους ηφαιστειακούς δόμους, το οποίο ξεκίνησε από την δραστηριότητα της τάφρου της Gokova και συνεχίζει εξαιτίας της καταβύθισης των πλακών.

Το σημαντικότερο γεγονός αυτής της σχετικά πρόσφατης περιόδου ήταν η έκρηξη και απόθεση του ιγκνιμβρίτη(συμπαγής τόφφος) της Κω που συναντάμε σήμερα στην Αντιμάχεια, την Κάλυμνο την Τήλο, την Τουρκία κά .

Κατά την στιγμή της μεγαλύτερης έκρηξης της Ανατολικής Μεσογείου ,πριν από 161.000 χρόνια, η έκταση της ξηράς ήταν μεγαλύτερη αφού η στάθμης της θάλασσας ήταν περίπου 200 μέτρα κάτω από την σημερινή με αποτέλεσμα οι πυροκλαστικές ροές να αφήσουν τα υλικά τους στην Κάλυμνο, την μικρασιατική ακτή, την Τήλο και στα μικρότερα γειτονικά νησιά. Οι ροές τέφρας κινήθηκαν στην ξηρά ή ρηχή θάλασσα(φαίνεται να υπήρχε μεταξύ Ανατολικής Κω και Δυτικής Κω, Κεφάλου) φτάνοντας στα σημερινά παράλια της Μικράς Ασίας παρά σε ανοιχτή θάλασσα όπως έχει προταθεί από προηγούμενους μελετητές.

Το ηφαίστειο της Κω πλέον, σύμφωνα με τα τελευταία επιστημονικά μοντέλα,θεωρείται ως ένα ''υπερηφαίστειο'' καθώς υπολογίζεται ότι έκρηξη απελευθέρωσε ποσότητα τέφρας που κάλυψε μία έκταση μεγαλύτερη από 1000 Km3 εκ των οποίων μόνο τα 63 Km3 συναντώνται στην σημερινή στεριά.

Η έκρηξη ήταν της κλίμακας 8 (V.E.I=δείκτης εκρηκτικής ηφαιστειότητας), ίσως προκλήθηκε από τη μεγίστη παραμονή σε αδράνεια ενός μεγάλου σε μέγεθος μαγματικού θαλάμου είτε από το πάχος του φλοιού. Τέτοιες σπάνιες υπερεκρήξεις έχουν ως αποτέλεσμα τον καταστρεπτικό σχηματισμό μεγάλων σε έκταση καλδερών και την ακόλουθη καταστροφή των γειτονικών περιοχών από αποθέσεις πυροκλαστικών υλικών και πτώσεων τέφρας όπως έγινε και στη περίπτωση του ιγκνιμβρίτη της Κω.

Οι όξινοι ιγκνιμβρίτες (τόφφοι του οροπεδίου της Αντιμάχειας) δημιουργήθηκαν από μάγματα με μέση κρυσταλλικότητα της τάξεως 40-50% που θεωρείται το κατώτερο όριο κατά το οποίο το μάγμα αρχίζει να συμπεριφέρεται ως στερεό. Ο όγκος του μάγματος που συμμετείχε σε αυτό το τρομερό φαινόμενο για να συσσωρευτεί χρειάστηκε από 100 χιλιάδες έως και 1 εκατομμύριο χρόνια. Ο μαγματικός θάλαμος που τροφοδότησε την υπερέκρηξη ήταν στάσιμος για 150 περίπου χιλιάδες χρόνια.

Το πυροκλαστικό νέφος ήταν πλούσιο σε τοξικά αέρια, πριν το κύριο εκρηκτικό επεισόδιο υποβάσταζε και ανύψωνε ένα μέρος του ηφαιστειακού συμπλέγματος .Τότε φαίνεται ότι παρενέβη η τρίαινα του Ποσειδώνα. Το κομμάτι που αφαιρέθηκε από την Κω δημιούργησε τα πρώτα ηφαιστειακά προϊόντα (ηλικίας περίπου 160 χιλιάδων χρόνων) στη Νίσυρο και πιθανώς να προκάλεσε την βύθιση του συμπλέγματος προς την κατεύθυνση της Κω και την ακόλουθη ανύψωση του προς την κατεύθυνση της Νισύρου. Αποτέλεσμα ήταν η επακόλουθη επαναδραστηριοποίηση του υποηφαιστειακού μαγματικού θαλάμου της Νισύρου λόγω της απελευθέρωσης ρευστών από αποσυμπίεση και ταυτόχρονα, της δημιουργίας διόδων για άνοδο μαγμάτων από βαθύτερους μαγματικούς θαλάμους του φλοιού.

Η υπερέκρηξη της Κω πλέον εμπίπτει στις ''μέγα-εκρήξεις'' του πλανήτη αφού ποσοτικά έχει καθοριστεί ότι η έκταση της περιοχής της καλδέρας είναι περίπου 300 Km2, και από το πάχος του μαγματικού σώματος το οποίο σύμφωνα με τους υπολογισμούς των ερευνητών κυμαίνεται μεταξύ 4 -8 Km δηλαδή 300Χ 4-8= 1200 ή 2400 km3. Δηλαδή, πρόκειται για την 8η ή 5η μεγαλύτερη έκρηξη στην ιστορία του πλανήτη σύμφωνα με τον πίνακα των υπερεκρήξεων που έχει δημοσιευτεί στην Βικιπαίδεια.

Μετά τα ηφαιστειακά κέντρα La Garita(ΗΠΑ), Yellowstone(ΗΠΑ), Toba(Ινδονησία) Pacana(Χίλη), Taupo (Ν.Ζηλανδία) θεωρείται το έκτο πιο εκρηκτικό υπερηφαίστειο της Γης.

Τέτοιου είδους ''υπερεκρήξεις''συμβαίνουν στο γεωλογικό χρόνο με μία συχνότητα 1.4 -22 φορές ανά εκατομμύριο χρόνια, διαρκούν 5 -6 ημέρες ενώ επεισόδια ηρεμίας μπορεί να διαρκέσουν από εβδομάδες έως και χρόνια.

Το διάστημα επανεμφάνισης μίας υπερέκρηξης με ποσότητα τέφρας μεγαλύτερη των 450km3 υπολογίζεται ότι έχει ένα εύρος της τάξεως των 200.000 χρόνων.

Έρευνες έδειξαν ότι τόσο τα παλαιοτέρα όσο τα νεότερα ηφαιστειακά της περιοχής Κω-Νισύρου έχουν στένη συγγενετική μαγματική σχέση μεταξύ τους. Το σύστημα αλληλοσυνδεδεμένων μαγματικών θαλάμων για το ηφαίστειο της Νισύρου καθώς και τα φαινόμενα μίξης των μαγμάτων και η ύπαρξη μαγματικών θαλάμων τα οποία τροφοδοτούν αυτά τα ηφαιστειακά προϊόντα είναι πολύ πιθανόν να τροφοδοτούνται από ένα βαθύτερο μαγματικό θάλαμο που με την σειρά του τροφοδοτεί τους υπερκείμενους μαγματικούς θαλάμους .Το σύστημα αλληλένδετων μαγματικών θαλάμων συναντάται σε βάθη που κυμαίνονται από 7- 21 χιλιόμετρα , φαίνεται ότι φιλοξενείται στο φλοιό ενώ ο υποηφαιστειακός μαγματικός θάλαμος της Νισύρου βρίσκεται σε βάθος μόλις 2 χιλιομέτρων.

Είναι ακόμη ενεργοί αυτοί οι υποηφαιστειακοί θάλαμοι και κατά επέκταση η ηφαιστειακή δραστηριότητα της περιοχής; Η τελευταία ηφαιστειακή έκρηξη έγινε πριν από 10000 χρόνια στο Γυαλί ενώ τον 18ο αιώνα παρατηρήθηκε υδρομαγματική δραστηριότητα στην Νίσυρο. Την δεκαετία του 1990 παρατηρήθηκε κίνηση στον μαγματικό θάλαμο της Νισύρου με μία σειρά από ηφαιστειακούς σεισμούς. Από τότε φαίνεται να ησύχασαν τα ηφαίστεια της περιοχής. Όμως η βύθιση της Αφρικανικής πλάκας κάτω από την Αιγαιακή , συνεχίζεται. Όσο δεν αναιρούνται αυτές οι συνθήκες που διαρκούν εδώ και εκατομμύρια χρόνια τόσο οι ηφαιστειακοί θάλαμοι θα θεωρούνται ως μπαρουταποθήκες των οποίων οι φλόγες μπορούν να μεταδοθούν στις διπλανές δεξαμενές μετά από ένα ιδιαίτερα έντονο σεισμικό συμβάν.

Παρά την σχετική ηρεμία που επικρατεί, μετά από τόσα χρόνια η γεωλογία της περιοχής υποδηλώνει ότι ο Πολυβώτης εξακολουθεί να αναστενάζει και να μας στέλνει τους στεναγμούς του από τους υπόγειους ηφαιστειακούς θαλάμους. Βέβαια στην μυθολογία όλα ήταν πιο εύκολα με την συνδρομή του Ποσειδώνα. Τώρα όμως τι γίνεται που έχει ξεπέσει & κάθεται στον βυθό ο θεός της θάλασσας-όπως αναφέρει ο Τσιφόρος- και κανείς δεν του δίνει σημασία, μήτε τα ψάρια.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Βικιπαίδεια

2.Αειφόρος Ανάπτυξη του ηφαιστείου της Νισύρου και νέα ηφαιστειολογικά χαρακτηριστικά στοιχεία της ευρύτερης περιοχής και με την συμβολή της Τηλεπισκόπησης-Δημήτριος Π. Ζούζιας

3.Piper, D. J. W., Pe-Piper. G. and Lefort. D. -Precursory activity of the 161 ka Kos Plateau Tuff eruption,Aegean Sea (Greece).

4.McKenzie, D.P. - Active tectonics of the Mediterranean region.

5.Bachmann, O. and Schnyder, C. -The pre-Kos Plateau Tuff volcanic rocks on Kefalos Peninsula (Kos island,Dodecanese, Greece): crescendo to the largest eruption of the modern Aegean Arc

6.Χάρτης Ηφαιστειακών Κέντρων Κω-Νισύρου-Τήλου-Παρασκευή Νομικού

7. Ελληνική Μυθολογία-Νίκος Τσιφόρος