Αρχαίο ποτάμι διηγείται την ιστορία της Καρδάμαινας;
Η Γη είναι δυναμική και συνεχώς αλλάζει. Υπάρχουν πολλά συναρπαστικά πράγματα που συμβαίνουν ακόμη και σε ένα μικρό τόπο όπως η Καρδάμαινα. Αν κάνουμε λίγο ζουμ και πάμε στην Παλαιά Καρδάμαινα θα δούμε ένα ρέμα με δυναμικά περάσματα και όμορφη φύση που ωθεί προσχωσιγενές υλικό προς τη θάλασσα. Σε μακρόχρονο πλάνο αυτή η φαινομενικά «ασήμαντη» διαδικασία είχε μεγάλες επιπτώσεις στη ζωή του νεώτερου χωριού της Κω.
Ακόμη και σήμερα το υλικό της Παλιάς Καρδάμαινας ανακατεύεται συνεχώς, διαβρώνεται και από τα υψώματα μεταφέρεται και εναποτίθεται στη θάλασσα. Αυτή η διαδικασία διαρκεί χρόνια. Το ποτάμι δεν είχε πάντα τις ίδιες κατευθύνσεις όπως σήμερα. Είχε την τάση να αλλάζει με το τοπίο, καθώς σχηματίζονταν οι λόφοι, κατακάθιζαν τα ιζήματα και τα χωράφια χωρίζονταν. Κάποτε ήταν κυρίαρχο μέρος του τόπου, τελευταία όμως το ρέμα είναι εποχιακής ροής και έχει σχεδόν στεγνώσει.
Το τοπωνύμιο Καρδάμαινα σχετίζεται με το αρχαίο ποτάμι. Η Καρδάμαινα ήταν γυναίκα κάποιου Καρδάμη ή Κάρδαμου, είχε στην ιδιοκτησία της κάποια χωράφια στην θέση της σημερινής Παλαιάς Καρδάμ(αι)ενας, ίσως σε αυτήν οφείλεται το όνομα της.
Από την δράση του ποταμού Παλιά Καρδάμαινα γεννιέται ένα σημαντικό οικοσύστημα: Το Δέλτα της Καρδάμαινας που καταλάμβανε μία τεράστια έκταση δυτικά του σημερινού οικισμού, τουλάχιστον έως το 1945 [δες βρετανικό/ιταλικό τοπογραφικό χάρτη].
Όμως, 6000 χρόνια πριν, η Καρδάμαινα καλυπτόταν από θάλασσα. Ένα μικρό τμήμα από το πρώιμο ποτάμι βρισκόταν αρκετά ψηλότερα [δες χάρτη]. Το Holocene Climate Optimum μια ζεστή περίοδος, 9000 έως 5000 χρόνια πριν [λόγω αλλαγών στην τροχιά της Γης- κύκλοι Milankovitch] συνέχισε τις αλλαγές της τελευταίας Εποχής των Παγετώνων. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, μεταξύ 4300-3700 π.Χ σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, κάτοικοι της Καρδάμαινας ζούσαν σε ψηλότερες θέσεις στους λόφους του Κούκου, Τσαγκάρη, Κουτούνη, Σουραή και Νεραντζιά. Είχαν θέα το Καρπάθιο πέλαγος και η εγγύτητα των νεολιθικών τοποθεσιών τους, υποδηλώνει μια στενή σχέση και αλληλεξάρτηση μεταξύ τους όπως και διασύνδεση με άλλες τοποθεσίες του Αιγαίου.
Καθώς υποχωρούσε το κλιματικό φαινόμενο και έπεφτε η στάθμη της θάλασσας, η Παλιά Καρδάμαινα δούλευε όπως μία αφηνιασμένη μπουλντόζα. Βασικά έκλεβε υλικό και κατέβαζε τεράστιες ποσότητες από τα βουνά προς τη θάλασσα.
Πριν από 3000 χρόνια είχε αποθέσει αρκετό υλικό ώστε να δημιουργήσει την Πεδιάδα της Καρδάμαινας που αντικρίζουμε σήμερα. Τότε άρχισαν να μετακινούνται οι πρώτοι κάτοικοι νοτιότερα στην εύφορη πεδιάδα. Πάνω στην νέα γη θα ιδρύσουν την Αλάσαρνα και θα φτιάξουν το πανάρχαιο ιερό του Απόλλωνα Πυθαίου, αρχαιότερο ακόμη και από το διάσημο Ασκληπιείο. Η λατρεία ξεκινά τουλάχιστον το 900 π.Χ. και διαρκεί έως και τον 4ο αιώνα μ.Χ, με ιδιαίτερη ακμή στους ελληνιστικούς και πρώιμους- μέσους ρωμαϊκούς χρόνους [από 3ο αιώνα π.Χ έως 2ο αιώνα μ.Χ].
Το τοπωνύμιο της Αλάσαρνας, από το «αλς» που σημαίνει παραλιακός και την προελληνική «άρνα» δηλαδή πόλη, μαρτυράει ότι πρόκειται για παραθαλάσσιο τόπο. Αν ιδρύθηκε από Μινωίτες ή έχει σχέση με την αρχαία Φαλάσαρνα της Κρήτης δεν είναι γνωστό. Όμως, πρέπει να τονισθεί ότι ένας ισχυρός σεισμός κατά την πρώιμη εποχή του Χαλκού οδήγησε στην εγκατάλειψη της σεισμογενούς Φαλάσαρνας, για περίπου 2000 χρόνια.
Ο Στέφανος Βυζάντιος, που έζησε στα τέλη του 5ου αιώνα, εκτός από την Φαλάσαρνα αναφέρει και την Αλίσαρνα μία πόλη της Τρωάδας χώρας. Ωστόσο, απουσιάζει η Αλασάρνα από το περίφημο γεωγραφικό λεξικό του. Η ύπαρξη του αρχαίου δήμου, το ιερό του Απόλλωνα και η λατρεία της Άρτεμης ήταν γνωστά σε αρχαιολόγους και περιηγητές ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα χάρις στις επιγραφές που είχαν βρεθεί στην Καρδάμαινα.
Η περίοδος ακμής της Αλάσαρνας είναι ο 4ος-30ς αιώνας π.Χ. Με τον χρόνο ο οικισμός αποκτάει ναούς, κτίσματα, στοές, ωδείο, γυμνάσιο, και θέατρο. Το 1928, η σύζυγος του αρχαιολόγου L.Laurenzi στις βορειοανατολικές όχθες της Παλιάς Καρδάμαινας, εντοπίζει αρχαίο θέατρο με 6 εδώλια [βαθμίδες- καθίσματα] και μέρος της σκηνής. Ήταν κατασκευασμένο από ιγκνιμβρίτη που προήλθε από την κοντινή υποθαλάσσια υπερέκρηξη, ηλικίας 161.000 ετών, ένα υλικό πολύ σημαντικό για τα υψώματα της περιοχής γύρω από τα οποία θα αναπτυχθεί το ποτάμι της Αρχαίας Καρδάμαινας. Σήμερα δυστυχώς τα ερείπια του θεάτρου έχουν χαθεί ,τα υλικά του χρησιμοποιήθηκαν για την οικοδόμηση σπιτιών.
Στα Τσουκαλαριά ή Ηλιόπυρα λειτούργησαν αξεπέραστα κέντρα παραγωγής αμφορέων και λυχναριών, τα προϊόντα των οποίων ταξίδεψαν σε όλα τα μέρη του τότε γνωστού κόσμου. Ο αρχαίος κεραμικός κλίβανος, ο θάλαμος καύσης με την εσχάρα που ανακαλύφθηκαν ήταν του 6ου-7ου αιώνα π.Χ. Τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής χρησιμοποιούσαν ως πρώτη ύλη τον εξαιρετικό πηλό από τον αρχαίο ποταμό της Παλιάς Καρδάμαινας.
Η Αλάσαρνα βρίσκεται σε έναν ενεργό γεωλογικά τόπο. Μπορούμε να πούμε ότι στην μακρόχρονη της ιστορία βρέθηκε αντιμέτωπη με όλους τους μεγάλους σεισμούς που έδωσε το γειτονικό Ρήγμα της Κω [411π.Χ, του 554 και του 1493]. Το έδαφος αρκετές φορές προδόθηκε από τα χαλαρά φερτά εδάφη του ποταμού και συχνά δοκιμάστηκε από φαινόμενα ρευστοποίησης ιδιαίτερα στο ανατολικό τμήμα του αρχαίου οικισμού. Η καθίζηση του εδάφους από μεγάλα σεισμικά γεγονότα ίσως δημιούργησε νέα τμήματα του ποταμού.
Εκτός από το Ρήγμα Κω, η Αλάσαρνα δοκιμάστηκε και από άλλα σεισμικά συμβάντα. Καταστροφή ελληνιστικών οικοδομημάτων παρατηρήθηκε το 139 μ.Χ., από σεισμό με μέγεθος 7.2 που είχε επίκεντρο νότια της Ρόδου. Ακολούθησαν πρόχειρες επισκευές τους, καθώς παύση λειτουργίας τους. Επίσης φθορές αναφέρθηκαν απο τον σεισμό «φάντασμα» του 6 ή 5 π.Χ οι οποίες και αυτές επισκευάζονται. Κατά τους όψιμους ρωμαϊκούς χρόνους ο οικισμός χάνει την αίγλη του και γίνεται χωριό. Το 469μ.Χ περνάει άλλη μία σκληρή δοκιμασία από το υποθαλάσσιο Ρήγμα της Κνίδου, από σεισμό με μέγεθος 6.6.
Σε παραπόταμο της Παλιάς Καρδάμαινας θα βρει ο Γερμανός αρχαιολόγος R. Herzog στις αρχές του 20ού αιώνα τα λείψανα από την τρίκλητη Βασιλική της Αγίας Θεότητας. Ο ναός χρονολογείται από το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα και καταστράφηκε από τον σεισμό 7+ και το τσουνάμι του Αγαθία, το 554. Το φονικό κύμα εισήλθε από το ποτάμι της Παλιάς Καρδάμαινας και δεν είναι απίθανο να εισχώρησε έως 1,5χλμ στην ξηρά. Στο νοτιοδυτικό άκρο της Αλάσαρνας βρέθηκε ταφικό συγκρότημα όπου έγινε βιαστικός ενταφιασμός θυμάτων του σεισμού του 554.
Επίσης στη Καρδάμαινα η αρχαιολογική έρευνα έφερε στο φως την βασιλική με βαπτιστήριο του Δωροθέου, του Ευτύχιου και του Πρεσβύτερου Φωτεινού καθώς και δύο βασιλικές στις θέσεις Αγ. Βαρβάρα και Αράγκη του 5ου-7ου αιώνα μ.Χ. Η ανάπτυξη των οικισμών κατά μήκος της παραλίας και με μικρό βάθος προς την ενδοχώρα δείχνει ότι η Καρδάμαινα ήταν σημαντικός εμπορικός σταθμός, μεταξύ Κωνσταντινούπολης και κέντρων ανατολικής Μεσογείου και βόρειας Αφρικής, από τον 5ο έως τα μέσα του 6ου αιώνα μ.Χ.
Μετά το διπλό σεισμικό χτύπημα [469-554] θα ακολουθήσουν μικρές επισκευές, έως το 654 όταν αραβικές επιδρομές, υπό τον Abu l’ Awar, θα ερημώσουν την Καρδάμαινα. Οι κάτοικοι εγκαταλείπουν τα παράλια, οδηγούνται σε ψηλότερα και πιο ασφαλή μέρη. Μέρος του πληθυσμού εγκαθίσταται στην περιοχή του Κάστρου της Αντιμάχειας και αργότερα μετακομίζει στον σημερινό ναό των Ταξιαρχών, όμως πάντα γύρω από το ποτάμι της Παλαιάς Καρδάμαινας.
«Προς Δ. δε έως της παραποτάμιου λαγκάδος της Παλαιάς Καρδαμένης και επι του μέσου κατά την μεσημβρινήν παραλίαν απλούται η αρτισύστατος Καρδάμενα ήτις μετωκήθη προ 50 ετών από την Π. Καρδάμενα ούσαν εις θέσιν ανθυγιεινήν» αναφέρει ο Ιάκωβος Ζαρράφτης.
Οι κάτοικοι επιστρέφουν, άλλη μια φορά στον πλούσιο Κάμπο της Καρδάμαινας ίσως μετά τον ισχυρό σεισμό της 22ης Απριλίου του 1863 [με μέγεθος 7.5 και επίκεντρο νότια της Τήλου]. Εκεί θα στήσουν το πανέμορφο ψαροχώρι το οποίο, μετά το 1980, θα εξελιχθεί σε έναν από τους πλέον επώνυμους και δραστήριους τουριστικούς προορισμούς της χώρας.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Ανασκαφές στην αρχαία Αλάσαρνα [σημερινή Καρδάμαινα] - Γεωργία Κοκκορού Αλευρά
2.Κώια- Ιάκωβος Ζαρράφτης
3.Travels and discoveries in Levante-C.T.Newton,1865
4.Ιστορία των σεισμών της Κω,2018-2023.
5.Τοπωνυμικά και ονοματικά της νήσου Κω- Μιχάλης Ε. Σκανδαλίδης
6.Σεισμοί της Ελλάδας- Β.Παπαζάχος
7.The Prehistoric Finds from the Halasarna -M. Georgiadis
8.Koan amphorae from Halasarna- Anno Hein, Dimitris Grigoropoulos, Viktoria Georgopoulou,Maria Koutsoumbou, Eleni Nodarou and Vassilis Kilikoglou
9.The inscriptions of Cos- Paton W. R, Hicks E.L
10. Προφορική αφήγηση, Ρένα Τσαγκαρούλη [Ιερομνήμων]
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Χάρτης με την αρχαία ακτογραμμή[κίτρινη γραμμή] και το αρχαίο Δέλτα[ροζ] πριν από 6000 χρόνια. Σημειώνεται το πρώιμο[κυανή] και το νεώτερο τμήμα [μωβ] του Ποταμού Παλαιά Καρδάμαινα καθώς και το αρχαίο πολιτιστικό κέντρο της Αλάσαρνας.
Χάρτης του 1888 με τον Δήμο Αλάσαρνας, του Σκωτσέζου Πάτον.
Το θέατρο, σύμφωνα με την επιχειρηματία Ρένα Τσαγκαρούλη, ανακάλυψε τυχαία η σύζυγος [φιλόλογος] του αρχαιολόγου L.Laurenzi. Την περίοδο εκείνη το ζευγάρι ζούσε στα Τσουκαλαριά. Η σκηνή του θεάτρου είχε μήκος γύρω στα 14μ. Πρόκειται για ελληνιστικό θέατρο που καταστράφηκε από σεισμό[με μέγεθος 7.2 του 198-199π.Χ;], και επιδιορθώθηκε τα ρωμαϊκά χρόνια. Φωτο-L.Laurenzi.
Καρδάμαινα, δεκαετία 80/90.
Παραδοσιακά αγγεία και εργαλεία από την Καρδάμαινα. Το τσανακλίκι ή καλύτερα η πιατοθήκη χωρικών της Καρδάμαινας. Το τσανάκι ήταν το πήλινο πιάτο των χωρικών, μια λέξη που προέρχεται από το βυζαντινό κανάκιον που οι Τούρκοι δανείστηκαν και ονόμασαν αργότερα τσανάκ.
Τα θύματα του βομβαρδισμού της Καρδάμαινας, 4 Οκτωβρίου 1943.
Ταχυδρομικές κάρτες από την Καρδάμαινα.