Ο σεισμός του 1890 και το παρεκκλήσι του Αγ.Αντωνίου

Θέα από τον μιναρέ του τζαμιού της Loggia. Διακρίνεται ο αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Αγοράς Κω, το Ιπποκράτειο Λύκειο,ο νεόκτιστος Αγ.Νικόλαος με την χαρακτηριστική μπεζ πέτρα από ρυόλιθο της Πάτμου και αριστερά ο Αγ.Αντώνιος [Φωτογραφία L.Morricone, μετά το 1937;]

Η Κως στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν κάτω από τον οθωμανικό ζυγό. Περί το 1876 η πόλη διέθετε 28 μεγάλα ψαροκάικα και γύρω στα 12 σπογγαλιευτικά. Το 1886 υπήρχαν 57 καφενεία/ταβέρνες, 4 λέσχες και 3 χαμάμ. Ωστόσο, οι Τούρκοι φοβούμενοι την εξέγερση απαγόρευαν τις πολιτικές συζητήσεις σε δημόσιους χώρους.

Την άνοιξη του 1890, μέσα σε ενα τέτοιο περιβάλλον, εκδηλώνεται ένα αξιόλογο σεισμικό επεισόδιο στην πόλη της Κω. Από την δόνηση παθαίνει μεγάλες ζημιές μία σημαντική εκκλησία στην οδό Γ.Ιωαννίδη.

Σήμερα ο Άγιος Αντώνιος είναι παρεκκλήσι. Ομως πριν από χρόνια ήταν σπουδαίος ενοριακός ναός που λειτούργησε ανατολικά της Συνοικίας του Σταυρού. Πριν ακόμη αποπερατωθεί το 1860 το καμάρι των Κώων, ο Άγιος Νικόλαος της Παλιάς Μητρόπολης, φαίνεται ότι για περίπου δύο αιώνες ήταν έναν από τους εκκλησιαστικούς πυλώνες της πόλης.

Ο Αγ.Αντώνιος χτίστηκε το 1706, γκρεμίστηκε από σεισμό και κατασκευάστηκε εκ βάθρων από μία μεγάλη ευεργέτιδα της πόλης, την Θάλεια Παρθενιάδου, εις μνήμην του γιου της Αντωνίου, το 1897. Με έξοδα της Παρθενιάδου αποπερατώθηκε και η Παλαιά Μητρόπολη της Κω στις 23/6/1896.

Δυστυχώς οι πληροφορίες που έχουμε για τον σεισμό είναι ελάχιστες. Δεν είναι γνωστό άν προξένησε καταρρεύσεις και σε άλλα κτίρια της περιοχής. Για την προσέγγιση και την καλύτερη ερμηνεία του γεγονότος, ο ιστορικός κατάλογος σεισμών του ΑΠΘ είναι χρήσιμος και μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό του συμβάντος που προκάλεσε τις σοβαρές ζημιές στον Ναό του Αγίου Αντωνίου.  

Από τον κατάλογο ξεχωρίζει ένα σεισμικό επεισόδιο που εκδηλώθηκε στις 9 Απριλίου του 1890, με εκτιμώμενο μέγεθος 4.8R και επίκεντρο τον υποθαλάσσιο χώρο βορειοδυτικά της Σκάλας του Πολεμικού, σε απόσταση 1 χλμ. από την ξηρά. Δεν αποκλείεται από αυτό το γεγονός να έπαθε ζημιές και η Αγία Αικατερίνη, στην Οδό Αναπαύσεως, η οποία επισκευάστηκε το 1920.

Ο σεισμός μάλλον ήταν ένα μέτριο έως σχετικά ισχυρό τοπικό περιστατικό, της τάξης V-VI της δωδεκαβάθμιας κλίμακας Μερκάλι.Έγινε αισθητός από τους κατοίκους της πόλης αλλά δεν αναφέρθηκαν θύματα στη Κω και καταστροφές στις γύρω πόλεις.Το επίκεντρο του πρέπει να ήταν κοντά στον Άγιο Αντώνιο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου έχει υποστεί σοβαρές ζημιές και από τον σεισμό με μέγεθος Μ6.6 που έπληξε την Κω, στις 21 Ιουλίου του 2017. Όμως αυτή την φορά έχουμε περισσότερες πληροφορίες στη διάθεση μας καθώς δεν ήταν το μόνο κτίριο που πλήγηκε στην περιοχή. Σημαντικές ζημιές έπαθαν ο Ναός του Αγίου Νικολάου, όσο και κάποιες κοντινές οικοδομές που εμφανίζονται πάνω σε μία καμπύλη γραμμή με βορειοανατολική κατεύθυνση[δες χάρτη] .

Η τοποθεσία γύρω από την οδό Γ. Ιωαννίδη από σεισμολογική άποψη είναι αχαρτογράφητη. Τα εδάφη της αποτελούνται από πρόσφατους παράκτιους και προσχωσιγενείς χαλαρούς σχηματισμούς που δεν είναι ότι το καλύτερο σε σεισμικές δονήσεις ακόμη και μέτριου μεγέθους. Το παράξενο είναι ότι προβληματικές γεωτεκτονικές συνθήκες παρατηρούνται στο μεγαλύτερο μέρος των εδαφών της πόλης. Όμως, γιατί επηρεάζεται τόσο αυτή η περιοχή από σεισμούς;

Πιθανόν υπάρχει κάποιο μικρό κρυμμένο ρήγμα, μέχρι σήμερα άγνωστο, που ενεργοποιείται περιοδικά ή κατά την διάρκεια ισχυρών σεισμών οι οποίοι προκαλούνται από όμορα μεγάλα ρήγματα, όπως συνέβη το καλοκαίρι του 2017. Ο σεισμικός κίνδυνος σε μία περιοχή δύναται να προέλθει και από αχαρτογράφητα ρήγματα που είναι κρυμμένα κάτω από τα χαλίκια και αργιλοαμμώδη των πεδιάδων. Στην καλύτερη των περιπτώσεων τεκτονικές δομές όπως αυτές δεν είναι οι ταχύτερα κινούμενες, και δεν έχουν σπάσει για πολλές δεκάδες εκατοντάδες χρόνια στην ιστορία της περιοχής.

Επίσης, δεν είναι γνωστό αν από την δράση του συγκεκριμένου ρήγματος σχετίζονται κάποιες σεισμικές δονήσεις μέτριου μεγέθους που αναφέρθηκαν τον 19ο αιώνα στην πόλη της Κω, όπως ο καταστροφικός σεισμός του 1812. Μία δόνηση που σύμφωνα με τον περιηγητή William Turner συνέβη μετά από βίαιες βροχοπτώσεις από τις οποίες πλημμύρισαν και κατέρρευσαν τείχη και σπίτια της πρωτεύουσας.

Παρ' όλα αυτά, η ιστορία των σεισμών της πόλης, ιδίως γύρω από το εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου έχει πολλά να διδάξει. Αν υπάρχει κρυμμένο ρήγμα, τότε αυτό ίσως έχει δραστηριοποιηθεί τουλάχιστον 3 φορές τα τελευταία 127 χρόνια, κάτι που σημαίνει ότι  «ξυπνά» κάθε περίπου 42 χρόνια. Μία γεωφυσική και παλαιοσεισμολογική έρευνα ίσως ρίξει άπλυτο φως σε αναπάντητα ερωτήματα που δεν μπορούν να καλυφθούν από μία επιδερμική προσέγγιση όπως αυτή και μπορεί να απασχολούν τους κατοίκους της περιοχής.

Γεωδίφης

 

Πηγές

1.Κώια-Ιακ.Ζαρράφτης

2.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου

3.Ιστορική βάση σεισμών, Τμήματος Γεωφυσικής ΑΠΘ

4.Ενημερωτική ιστοσελίδα,aegeanews.gr/

5.Γεωλογικός Χάρτης Κω-ΙΓΜΕ

Θυρανοίξια στο παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου [4/6/2018], μετά την αποκατάσταση των ζημιών που προκλήθηκαν από τον σεισμό του 2017.

Το πιθανό κρυμμένο ρήγμα με διακεκομμένη κόκκινη γραμμή, αχαρτογράφητο στον Γεωλογικό Χάρτη της Δυτικής Κω [ΙΓΜΕ], που ίσως προκάλεσε τον σεισμό και το επίκεντρο του 1890.

Η μεγάλη ευεργέτιδα της Κω Θάλεια Νικολαΐδου με τον σύζυγο της γιατρό Μιχάλη Παρθενιάδη.Από το αρχείο του Γιώργου και της Περσεφόνης Κουτσουράδη.