Η ραδιενεργή άμμος στην Καταρίχτρα
Το δυτικό τμήμα της Κω προς την Κέφαλο.
Καταρίχτρα είναι μία πανέμορφη ερημική παραθαλάσσια τοποθεσία μετά την ακτή Ατσά, ελάχιστα γνωστή στους ντόπιους. Καταρίχτρα την αποκαλούν οι Κεφαλιανοί, όμως στον κτηματολογικό χάρτη της Κω η περιοχή είναι καταχωρημένη ως Τσιγκούρα, τοπωνύμιο που σημαίνει έδαφος που βγάζει νερό από κάτω.
Η τοποθεσία Τσιγκούρα της Κεφάλου συναντάται βορειοανατολικά της θέσης Καλαμίτσι και πράγματι πρόκειται για μέρος με υγρό έδαφος ακόμη κατά την θερινή περίοδο, ασυνήθη για ένα ξηρό οικότοπο. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο νησί υπάρχουν ακόμη δύο τοποθεσίες με το ίδιο όνομα, στην Καρδάμαινα και στην περιοχή Σταυρού Πέραμα.
Την Καταρίχτρα επισκέφθηκα πριν από καιρό με τον καλό φίλο Μπάμπη (Χαμπίτσο) για να χαρτογραφήσουμε μία πηγή, άγνωστη μέχρι σήμερα, κοντά στην θάλασσα.
Πρόκειται για πηγή που συναντάται σε ένα τοπικό βύθισμα με ηφαιστειοϊζηματογενείς σχηματισμούς, αχαρτογράφητη από τους Ιταλούς. Το νερό της πηγής έχει ελάχιστη αλλά μόνιμη παροχή. Δειγματοληψία που έγινε 40 μέτρα από την θάλασσα έδειξε ότι νερό της πηγής στις 11/8/2015, ώρα 5.18 είχε ph =7,44(24,5 βαθμούς Κελσίου)-Αγωγιμότητα=1421μs/cm, tds=714ppm. Πρόκειται για νερό που έχει έλθει σε επαφή με το θαλασσινό, με ραδιενέργεια περιβάλλοντος χώρου σε φυσιολογικά επίπεδα 0.18μsv/h.
Ωστόσο, απομακρυνόμενοι από την πηγή με κατεύθυνση προς την παραλία με την πλούσια απολιθωμένη πανίδα ο μετρητής Γκάιγκερ άρχισε ξαφνικά να γράφει πολύ υψηλές τιμές ραδιενέργειας ασυνήθιστες όχι μόνο για την περιοχή αλλά για ολόκληρο το νησί.
Προσπαθώντας να εντοπίσουμε την προέλευση της ραδιένεργειας μετρήσαμε τόσο τα επιφανειακά νερά όσο και τα ιζήματα, χωρίς να υπάρξουν ανησυχητικά αποτελέσματα. Τοποθετώντας το Γκάιγκερ στην θαλάσσια μαύρη άμμο της παραλίας το ραδιόμετρο άρχισε να καταγράφει αυξημένη ραδιενέργεια, μη φυσιολογική και σε μη αναμενόμενα όρια, της τάξης 0.74μsv/h. Προς μεγάλη έκπληξη η μαύρη θαλάσσια άμμος εκτός από ραδιενεργή αποδείχτηκε και μαγνητική με αξιοσημείωτη μαγνητική διαπερατότητα πιθανόν πολύ μεγαλύτερη της μονάδας.
Επιτόπια προκαταρκτική έρευνα έδειξε ότι η ραδιενέργεια αυξάνει στην παραλία μόνο εκεί όπου υπάρχει η μαύρη άμμος, και μειώνεται προς την ίσαλο γραμμή, γεγονός που δείχνει ότι δεν είναι το ίδιο το νερό που είναι η πηγή της, διαφορετικά τα επίπεδα θα συνέχισαν να αυξάνονται καθώς ο μετρητής Γκάιγκερ ερχόταν πιο κοντά στο νερό. Επιπλέον, δεν είχε να κάνει με τον αέρα, διότι στην περίπτωση αυτή το σύνολο της περιοχής θα είχε υψηλότερα επίπεδα - στο σύνολο της η παραλία, η διαδρομή, η πηγή - όλα θα είχαν ένα υψηλότερο επίπεδο. Δεδομένου ότι είναι πολύ σαφές ότι οι αυξημένες ενδείξεις περιορίζονται σε συγκεκριμένες περιοχές, αυτό είναι απόδειξη ότι η προέλευση της κατά πάσα πιθανότητα είναι επιφανειακή και ότι τουλάχιστον δεν προέρχεται από την θάλασσα(π.χ τοξικά ναυάγια ή κάτι άλλο). Το μαύρο υλικό από το οποίο αποτελείται η άμμος είναι βασάλτης δηλαδή βασικό ηφαιστειακό πέτρωμα από το οποίο είναι κατασκευασμένο ο ωκεανός που όμως δεν φημίζεται για την ραδιενέργεια του.
Μετρήσεις σε μαύρη θαλάσσια άμμο στην Λάμπη, στην Χελώνα(Καρδάμαινα) που έγιναν στο πλαίσιο της συστηματικής παρακολούθησης της ραδιενέργειας περιβάλλοντος έδειξαν μη φυσιολογικά επίπεδα ωστόσο σε καμία περίπτωση και με κανένα τρόπο δεν φτάνουν τις ποσότητες που παρατηρήθηκαν στην Καταρίχτρα.
Το ερώτημα που τίθεται, είναι ασφαλές να κάνω ηλιοθεραπεία σε παραλία με ραδιενεργή άμμο; Οι ειδικοί λένε ότι η μαύρη άμμος δεν είναι βλαβερή στην υγεία του ατόμου καθώς πρόκειται για ακτινοβολία που υπάρχει στην φύση. Ο κίνδυνος θα μπορούσε να υπάρξει στους υδροφορείς όταν μολυνθούν με φυσικό ουράνιο. Μελέτη που διεξήχθη από το Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα - Λίνκολν (UNL) έδειξε ότι περίπου 2 εκατομμύρια κάτοικοι στην Καλιφόρνια ζουν σε περιοχές με υδροφορείς που έχουν μολυνθεί με φυσικό ουράνιο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, πολλοί κάτοικοι ζουν σε απόσταση μικρότερη από ένα χιλιόμετρο από τις μολυσμένες τοποθεσίες, κάτι το οποίο υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια και την κατευθυντήρια γραμμή για το ουράνιο που καθορίζονται από την Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας (EPA)των ΗΠΑ.
Στο Guarapari, ένα δήμο της Βραζιλίας με ευρωπαϊκή παρουσία από το 1585, όταν Ιησουίτες ιεραπόστολοι έχτισαν ένα μικρό εκκλησάκι ,έχει καταγραφεί ένα εξαιρετικά υψηλό επίπεδο της ακτινοβολίας υποβάθρου, περίπου 175 mSv ανά έτος, κατά μήκος ενός τμήματος περίπου 500 μιλίων του Ατλαντικού, στην ακτή της Βραζιλίας που τρέχει από το βορρά του Ρίο ντε Τζανέιρο μέχρι την περιοχή νότια της Bahia.Η άμμος της παραλίας είναι φυσικά ραδιενεργή εξαιτίας του μοναζίτη, ένα φωσφορικό ορυκτό των σπανίων γαιών που περιέχει ουράνιο και θόριο. Ο ραδιενεργός μοναζίτης περιέχει έγκλειστες φυσαλίδες ηλίου, το οποίο παράγεται κατά την διάσπαση των ραδιενεργών συστατικών του. Πρόκειται για ορυκτό που συναντάται σε γρανιτοειδή, ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα, φλέβες διεισδύσεως και μεταμορφωσιγενείς ζώνες ισχυρής μεταμόρφωσης. Συναντάται υπό μορφή άμμου σε παράλιες ή ποτάμιες αποθέσεις και, σπανιότερα, σε ζώνες ισχυρής αποσάθρωσης.
Στη νοτιοδυτική ακτή της Ινδίας, οι αποθέσεις μοναζίτη είναι μεγαλύτερες από εκείνες στη Βραζιλία όμως η δόση από εξωτερική ακτινοβολία είναι, κατά μέσο όρο, παρόμοια με τις τιμές που αναφέρθηκαν στη Βραζιλία.
Στην περίπτωση μας επιφανειακή μάζα από γρανιτοειδές δεν υπάρχει, παρά μόνο ηφαιστειακοί τόφφοι και ψαμμίτες. Το πιο κοντινό σημείο όμως με υπόγειο γρανιτικό σώμα είναι ο Βρομότοπος Κεφάλου ο οποίος απέχει περίπου 5,5 χιλιόμετρα από την Καταρίχτρα. Η λογική υποδεικνύει ότι φυσικά ραδιενεργά ορυκτά (ουράνιο,θόριο;) θα μπορούσαν να προστίθενται σε διακριτά σημεία κατά μήκος της ακτής, από υδάτινα κανάλια που ρέουν από γρανιτοειδή ή από ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα πλούσια σε θόριο πριν φθάσουν στην ακτή, ή ότι το ραδιενεργό υλικό προέρχεται από κάποιο γρανιτικό σώμα που βρίσκεται κοντά στην θαλάσσια ακτή ή κάτι άλλο συμβαίνει που αδυνατώ να προσεγγίσω. Όμως όλα αυτά είναι υποθέσεις και τίποτα άλλο, ίσως μία ειδική μελέτη θα μπορούσε να δώσει απαντήσεις για το αν πρόκειται για μοναζίτη, από πού προέρχεται και αν έχει μολύνει τους υδροφορείς ευρύτερης της περιοχής.
Ο κόσμος μας είναι ραδιενεργός από τότε που δημιουργήθηκε. Πάνω από 60 ραδιονουκλίδια μπορεί να βρεθούν στη φύση. Τα ραδιονουκλίδια βρίσκονται στον αέρα, το νερό και το έδαφος, και επιπλέον σε μας, αφού είμαστε προϊόντα του περιβάλλοντός μας. Κάθε μέρα εισπνέουμε νουκλίδια από τον αέρα που αναπνέουμε, στο φαγητό που τρώμε και το νερό που πίνουμε. Η ραδιενέργεια παρατηρείται στα βράχια και το έδαφος που αποτελεί τον πλανήτη μας, στο νερό, στα οικοδομικά υλικά και ίσως μέσα στα σπίτια μας. Ακτινοβολία χαμηλού επιπέδου βρίσκεται στους ωκεανούς και τις πλωτές οδούς, τα χώματα που καλλιεργούμε, τα φυτικά υλικά και στην ατμόσφαιρα που περιβάλλει τον πλανήτη.
Η πυρηνική ακτινοβολία είναι παντού γύρω μας στο περιβάλλον. Η ακτινοβολία που είμαστε εκτεθειμένοι προέρχεται από δύο πηγές, εκείνη που απαντά στη φύση και από τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Η φυσική ραδιενέργεια μπορεί να είναι γήινη ή κοσμική. Κάποια ραδιοϊσότοπα κάνουν πολύ χρόνο για να αποσυντεθούν,να γίνουν μη-ραδιενεργά (της τάξης των εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών) και είναι ακόμα γύρω μας σήμερα.
Ο γάβρος, βασάλτης, δολερίτης (Ε.Θέρμη) έχουν πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις ραδιοϊσοτόπων, ενώ ενδιάμεσα και όξινα πετρώματα όπως ο ρυόλιθος(Κεφάλου) και ο χαλαζιακός μονζονίτης(Παλιό Πυλί) εκπέμπουν ψηλά επίπεδα ακτινοβολίας.
Ας μην ξεχνάμε ότι όλο το σώμα μας είναι από χημικές ουσίες, και δεν πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι ορισμένα από αυτά είναι ραδιονουκλίδια, τα λαμβάνουμε καθημερινά στο νερό και το φαγητό σας. Θα ήταν λογικό να υποθέσουμε και να ευχόμαστε ότι όλα τα ραδιονουκλίδια που βρίσκονται στο περιβάλλον μας θα είναι σε μικρές ποσότητες και όχι σαν αυτές που καταγράφηκαν στην Καταρίχτρα.
Γεωδίφης
Πηγές
1.USGS
2.Γεωλογικός χάρτης Κω-ΙΓΜΕ
3.Βικιπαίδεια
4.Τοπωνύμια νήσου Κω-Μ.Σκανδαλίδης
5. Χαμπίτσος Μπάμπης, συνοδοιπόρος
Μικρό ρυάκι που καταλήγει στη θάλασσα.
Το ανατολικό τμήμα της ακτής
Πηγή Καταρίχτρα.
Απολιθωμένη πανίδα με οστρακοειδή.
Κρύσταλλος μοναζίτη.
