«Μάνα του Νερού» το Παλιό Πυλί
"Στη μάνα του νερού" όλοι ήπιαμε και κάπου έχουμε φυλάξει αυτή τη γεύση- Αρχοντούλα Διαβάτη,Το Ροδακιό(2004)
Σε υψόμετρο περίπου 374 μέτρα από την στάθμη της θάλασσας συναντάται μία πηγή/κρήνη γνωστή στους ντόπιους ως ''Μάνα του Νερού'' λόγω της αφθονίας σε νερό. Εντοπίζεται κοντά στα ερείπια του Αγίου Κυρίλλου περίπου 500 μέτρα νοτιοανατολικά από το Παλιό Πυλί σε μεγάλη ρεματιά.
Κατά τον Όσιο Χριστόδουλο ''το τοπωνύμιο Πυλί προέρχεται από την λέξη πηλός εφόσον η λέξη Πηλί γραφεί με ήτα''. Ο πηλός αποτελείται από ένυδρα αργιλούχα φυλλοπυριτικά ορυκτά και οργανικές ενώσεις. Τα κεραμικά που έχουμε στο σπίτι μας έχουν πρώτη ύλη της κατασκευής τους τον πηλό. Αν κατά το παρελθόν στην ευρύτερη περιοχή έφτιαχναν κεραμικά ή έπαιρναν πηλό δεν είναι γνωστό. Ωστόσο τα βασικά συστατικά του πηλού που είναι το αργίλιο, το πυρίτιο και το νερό αφθονούν στην τοποθεσία. Η περιοχή είναι πλούσια σε νερά και πηγές λόγω του εδάφους και της θέσης στις υπώρειες της οροσειράς του Δίκαιου.
Οι πηγές ως επί το πλείστον συναντώνται σε πλουτωνικό υπόβαθρο που αποτελείται κυρίως από ένα σχετικά ασυνήθιστο είδος πετρώματος (χαλαζιακό μονζονίτη), ηλικίας τουλάχιστον 12 εκ.ετών, που σχηματίστηκε από μάγμα το οποίο κατά την άνοδό του εγκλωβίστηκε και κρυσταλλώθηκε σε κοιλώματα των υπερκείμενων στρωμάτων υπό συνθήκες υψηλής πίεσης, βραδείας ψύξης και χωρίς διαφυγή των αερίων του μάγματος. Ο μονζονίτης περιβάλλεται από παλαιότερο ασβεστόλιθο ,ηλικίας 163-145 εκ. ετών, που προέρχεται από την αρχαία υποθαλάσσια οροσειρά του Γαβρόβου.
Η Μάνα του Νερού(ΜτΝ) τροφοδοτείται από τον υδροκρίτη της Ράχης, παλαιότερα πότιζε ανελλιπώς τους κατοίκους και είχε χαρτογραφηθεί από τους Ιταλούς. Πρόκειται για ψυχρή (ακρατοπηγή με θερμοκρασία μικρότερη από 20 βαθμούς Κελσίου), προσπελάσιμη με μόνιμη συνεχή ροή όλο το χρόνο σχετικά με τη δίαιτα, την οποία εκφορτίζει ένα καρστικό σύστημα.
Η παροχή της πηγής είναι σχετικά σταθερή κατά την διάρκεια του έτους, η θερμοκρασία του νερού κατά την επίσκεψη μας (με τον Β. Κασιώτη & Μ. Μαστρογιώργη) στις 23/6/2015 μετρήθηκε στους 19,6 βαθμούς Κελσίου με ph περίπου 7,10 (ελαφρά αλκαλικό υδατικό διάλυμα) με γεύση μεταξύ καθαρού νερού και σάλιου ενός υγιούς ατόμου. Το νερό παρουσιάζει αγωγιμότητα 1137 microsiemens ανά εκατοστό (μS/cm) στους 20,2 βαθμούς Κελσίου και συγκέντρωση συνολικών διαλυμένων(TDS) στερεών 527ppm κάτι που συνηγορεί ότι πρόκειται για σκληρό, ωστόσο πόσιμο νερό. Η κύρια αιτία της σκληρότητας του νερού οφείλεται στην ύπαρξη των διαλυμένων σε αυτό ιόντων ασβεστίου και μαγνησίου εξαιτίας της σύστασης των ανθρακικών πετρωμάτων που υπάρχουν στην περιοχή. Η μέτρηση της ραδιενέργειας έδειξε κανονική ακτινοβολία του περιβάλλοντος χώρου,0.16 mSv/h δηλαδή φυσιολογικά επίπεδα.
Νοτιοδυτικά της ΜτΝ σε απόσταση περίπου 340 μέτρα συναντάται η κρήνη/πηγή της εγκαταλελειμμένης μάντρας Φρατζή-Συκαλά, σε υψόμετρο 397 μέτρα από την στάθμη της θάλασσας, πάνω σε αρχαίες μονζονιτικές λάβες. Τροφοδοτείται με νερό σχετικά μικρής παροχής το οποίο προέρχεται από τα υψώματα του ηφαιστειοιζηματογενούς Ακάκι, τοποθεσία η οποία κατά τους ντόπιους δεν έχει ποτέ καεί, όπου υπάρχει και η ομώνυμη πηγή.Η πηγή Φρατζή είναι ψυχρή με θερμοκρασία περίπου 18 βαθμούς Κελσίου, παρουσιάζει αγωγιμότητα 600 microsiemens ανά εκατοστό (μS/cm) και συγκέντρωση συνολικών διαλυμένων(TDS) στερεών 299ppm, το ph στους ίδιους βαθμούς θερμοκρασίας έχει τιμή περίπου 7,12 (ελαφρά αλκαλικό). Πρόκειται για αρκετά σκληρό νερό. Η μέτρηση της ραδιενέργειας έδειξε αυξημένη ακτινοβολία του περιβάλλοντος χώρου, με τιμές υψηλότερες από 0.29 mSv/h δηλαδή μη φυσιολογικά επίπεδα.
Νότια της τοποθεσίας Αγιάκλαφτη, λίγο πιο ψηλά από την πηγή Φρατζή-Συκαλά και κοντά στα ερείπια της εκκλησούλας της Αγίας Παρασκευής εντοπίζεται μία ακόμη ψυχρή πηγή με θερμοκρασία περίπου 18,3 βαθμούς Κελσίου. Κατά τον Ν.Ζάρακα από το ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής περνάει ο μεγαλύτερος ποταμός του Πυλίου που αρχίζει από το Π.Πυλί, δέχεται τους παραπόταμους της ευρύτερης περιοχής και χύνεται στην θάλασσα. Τον ονομάζει ποταμό της Αγίας Παρασκευής ωστόσο πρόκειται για το Ρέμα Αμανιού.
Η πηγή Αγ.Παρασκευή παρουσιάζει όμοια γεωφυσικά χαρακτηριστικά πάνω σε ανάλογο γεωλογικό σχηματισμό με εκείνο του Φρατζή. Έχει αγωγιμότητα 643 microsiemens ανά εκατοστό (μS/cm) και συγκέντρωση συνολικών διαλυμένων(TDS) στερεών 324ppm, το ph στους ίδιους βαθμούς θερμοκρασίας έχει τιμή περίπου 7,20 (ελαφρά αλκαλικό). Πρόκειται για ένα ακόμη αρκετά σκληρό νερό. Η μέτρηση της ραδιενέργειας έδειξε αρκετά αυξημένη ακτινοβολία του περιβάλλοντος χώρου, από τις ψηλότερες στο νησί της Κω με τιμές μεγαλύτερες από 0.27-0.32 mSv/h δηλαδή μη φυσιολογικά επίπεδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ποιότητα του νερού στα κρυσταλλικά πετρώματα συχνά είναι αμφίβολη καθώς έχουν μικρή ικανότητα αυτοκαθαρισμού οι υδροφορείς τους και υπόκεινται εύκολα σε ρύπανση.
Τα ραδιενεργά υλικά εμφανίζονται μόνο στις μονζονιτικές διεισδύσεις και στα χαλίκια από τα ρεύματα που προέρχονται από τη διάβρωση αυτών των διεισδύσεων. Η αυξημένη ραδιενέργεια μπορεί να οφείλεται στην παρουσία καλιούχου άστριου στον μονζονίτη ή σε ύπαρξη κοιτάσματος ουρανίου στα υποκείμενα στρώματα ή ακόμη στο ζιρκόνιο (αραβική λέξη zirgun που σημαίνει χρυσαφί χρώμα) που συχνά είναι διαδεδομένο στο μονζονίτη ως συνοδό (επουσιώδες) ορυκτό.
Στην ορεινή τοποθεσία Συκαμιές υπάρχει η πηγή του Αη Γιώργη κοντά στο ομώνυμο εκκλησάκι ενώ λίγο πιο κάτω στα ερείπια του Αη Νικόλα απαντά ακόμη μία ψυχρή πηγή όπου η ραδιενέργεια επανέρχεται σε φυσιολογικά επίπεδα περιβάλλοντος. Πρόκειται για πηγές που έχουν καταγραφεί στα ιταλικά αρχεία. Στην τοποθεσία συναντάται χώμα, άσπρης απόχρωσης που ονομάζεται από τους ντόπιους ασπρόχωμα το οποίο πριν κάποια χρόνια χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες στην μπουγάδα τους. Πιθανόν να πρόκειται για καολίνη ένα πέτρωμα όπου οφείλεται στην αλλοίωση αργιλοπυριτικών ορυκτών είτε σε αποσάθρωση είτε σε υδροθερμική δραστηριότητα .Συχνά χρησιμοποιείται στην κατασκευή του χαρτιού, στα χρώματα, στα λάστιχα, την πορσελάνη κά.
Ακολουθώντας το μονοπάτι με τις πηγές ,στην τοποθεσία Αγκαριώνα ή Αγκαριόβουνα για κάποιους, συναντήσαμε την ομώνυμη αρχαία βρύση/πηγή που όμως δεν είχε καταγραφεί από τους Ιταλούς. Οι ντόπιοι λένε ότι η βρύση πιθανόν να κτίστηκε με αγγαρείες και για αυτό τον λόγο πήρε το όνομα. Το νερό της βρύσης έχει θερμοκρασία περίπου 18,3-16,2 βαθμούς Κελσίου και είναι ιδιαίτερα ελαφρύ και εύγεστο σε αντίθεση με το νερό των άλλων πηγών. Έχει αγωγιμότητα 772 microsiemens ανά εκατοστό (μS/cm) και συγκέντρωση συνολικών διαλυμένων(TDS) στερεών 389ppm, το ph στους ίδιους βαθμούς θερμοκρασίας έχει τιμή περίπου 7,38 (ελαφρά αλκαλικό). Πρόκειται για αρκετά σκληρό νερό. Η μέτρηση της ραδιενέργειας έδειξε ακτινοβολία του περιβάλλοντος χώρου, με τιμές 0.21 mSv/h δηλαδή φθάνει σε κάπως φυσιολογικά επίπεδα.
Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στους συνοδοιπόρους Βασίλη Κασιώτη και Μάνο Μαστρογιώργη που όχι μόνο πρότειναν την γεωδιαδρομή αλλά συνέβαλλαν σε μεγάλο βαθμό στην καταγραφή, για πρώτη φορά, των πηγών της περιοχής.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Γεωλογικός χάρτης Κω-ΙΓΜΕ
2.Βικιπαίδεια
3.Τοπωνύμια νήσου Κω-Ν.Ζάρακας
4.USGS-Γεωλογικό Ινστιτούτο Αμερικής
Το Παλιό Πυλί και οι πηγές του.
