Όταν μαμούθ ζούσαν στην Κω

«...μεσαίας εζυμωμένης [νήσου] μετά παντοίων οστράκων και πολλών άλλων απολιθωμάτων ένθα η εδαφική κατάστασις αυτή δεικνύει σχηματισμόν ανήκοντα εις θαλασσίους πυθμένες...» Ιακ.Ζαράφτης [Κώια, 1921]

Το γεωπεριβάλλον κάθε τόπου είναι δυναμικό και ανανεώνεται. Το πεδινό τμήμα της νησιωτικής Κω έχει υποστεί ασύλληπτες φυσικές αλλαγές στο πέρασμα του χρόνου. Μόνο τα ορεινά μέρη έχουν μείνει περίπου ίδια από αυτά που έβλεπαν οι προϊστορικοί κάτοικοι του νησιού. 

Το φυσικό τοπίο που αντικρίζουμε γύρω μας άρχισε να διαμορφώνεται τα τελευταία 6.000 χρόνια. Όμως, πως μπορεί να ήταν η Κως πριν από λίγα εκατομμύρια χρόνια;

Ρυθμίστε την μηχανή του χρόνου σας σε ένα πολύ μακρινό ταξίδι, προς τα πίσω, πέρα από την πρόσφατη εποχή των παγετώνων και θα βρεθείτε σε μία Κω που δεν θα αναγνωρίζετε. Βόρεια, τα χαμηλότερα επίπεδα της θάλασσας δείχνουν χιλιόμετρα ξηράς από την σημερινή ακτογραμμή. Ίσως σκεφτείτε ότι έχουμε μεταφερθεί σε αφρικανικές πεδιάδες, σε ένα χλοώδες τοπίο γεμάτο με προβοσκιδωτά, μεγάλες χελώνες, αγριόγατες με οδοντωτά δόντια,κά. Η γνωστή σε μας τωρινή γεωγραφία θα ήταν επίσης ακατανόητη.

Τότε ο κόλπος του Κεραμεικού διέσχιζε σαν μία στενή λωρίδα νότια την κωακή γη-ενώ βόρεια της υπήρχε μια τεράστια, πλούσια κοιλάδα με βλάστηση, ποτάμια και μεγάλες λίμνες.  Η Κως δεν ήταν νησί αλλά τμήμα μιας τεράστιας ξηράς της Αιγηίδας - η οποία περιελάμβανε πιο νοτιοανατολικά την Ψέριμο, την Κάλυμνο, τον χώρο της Νισύρου και του Γυαλιού που όμως ακόμη δεν είχαν δημιουργηθεί, την Τήλο και ήταν ενωμένη με την χερσόνησο της Αλικαρνασσού. Ο πρώιμος κόλπος του Κεραμεικού περνούσε νότια από την ενιαία στεριά την οποία χώριζε από την τωρινή Χερσόνησο της Κνίδου[τότε ίσως ήταν μία συστάδα από νησιά].

Πριν από περίπου 5.7 εκ.χρόνια η πατρια γη του Ιπποκράτη είχε τουλάχιστον 4 μεγάλες αρχαίες λίμνες και αρκετές άλλες μικρότερες. Μία αρχαία λίμνη βρισκόταν στην Καρδάμαινα [Παλαιολίμνη Αλασσαρνιτών], μία άλλη δυτικά από το Μαστιχάρι [Παλαιολίμνη Ατσά], μία γύρω από τον ΧΥΤΑ δυτικά από το Πυλί[Παλαιολίμνη Αλλεντών] και μία ακόμη ανατολικά κοντά στον Αη.Νικόλα [Παλαιολίμνη Τρίοπα] στο Ψαλίδι. Στην Αντιμάχεια, δεν είχε σχηματιστεί το πλατώ με τους τόφους καθώς δεν είχε ακόμη συμβεί η υπερέκρηξη, πριν από 161 χιλ.χρόνια.

Μέσα σε τέτοιο ηπειρωτικό περιβάλλον ήταν εύκολο κοσμοπολίτικα ζώα να βρεθούν στην Κω για να ζήσουν σε μία γη που νότια συνόρευε με θάλασσα και είχε άφθονα και πλούσια οικοσυστήματα. Το νησί ήταν ανάμεσα στην Ευρασία και την Αφρική και τα ζώα έφταναν από πολλές κατευθύνσεις [ιδίως από τον βορρά]. Πολλά ασιατικά θηλαστικά μεταφέρονταν σε έναν ιδανικό τόπο με θερμοκρασίες αρκετά υψηλότερες από τις βόρειες παγωμένες περιοχές.

Η ύπαρξη απολιθωμένων οστών στην Κω ήταν ήδη γνωστή από την αρχαιότητα. Οι κάτοικοι του νησιού θεωρούσαν ότι οστά από μεγάλα χερσαία θηλαστικά ανήκαν σε υπερφυσικά όντα, για αυτό τον λόγο μας άφησαν ιστορίες όπως με τον πανέξυπνο τριομμάτη βασιλιά Τρίοπα. [περισσότερα,Πώς τα απολιθώματα έπλασαν τoν γεωμύθο του Τρίοπα].

Το γεγονός αυτό έκανε από παλιά την Κω να καθιερωθεί στην επιστημονική κοινότητα ως ένας διάσημος, προσφιλής και πολύ σημαντικός τόπος για την παλαιοντολογική έρευνα. Μεγάλοι παλαιοντολόγοι και ερευνητές [F.Major 1887, B.Brown 1926,  C.Airaghi 1928, A.Desio 1931 και άλλοι] βρέθηκαν στο νησί για να μελετήσουν προϊστορικές φάουνες με απολιθώματα μεγάλων θηλαστικών [και φυτών]. Πρόσφατα μία ομάδα από Έλληνες παλαιοντολόγους βρέθηκε στο νησί όπου ανακάλυψε σημαντικά ευρήματα.

Μεταξύ Αντιμάχειας και Καρδάμαινας, ζούσαν ελεφαντοειδή της Βιλλαφράγκιας, βαθμίδας του κατώτερου Πλειστοκαίνου [1,8-0,78 εκατομμύρια χρόνια πριν]. Ανάμεσα τους ήταν και ο πρόγονος του σημερινού ελέφαντα, ένα είδος που έζησε στην Κω, όταν το νησί διατηρούσε γέφυρες επικοινωνίας με την απέναντι μικρασιατική ακτή. Τότε η στάθμη της θάλασσας ήταν περίπου 80 μέτρα χαμηλότερη από τη σημερινή.

Αργότερα οι κάτοικοι της Κω ήλθαν σε επαφή με τα απολιθωμένα τεράστια κρανία τα οποία αδυνατούσαν να αντιληφθούν ότι ήταν λείψανα από αρχαία μαμούθ, αφού τέτοιο είδος δεν είχαν συναντήσει ποτέ στο νησί, με αποτέλεσμα συχνά να μιλάνε για δράκους στις παραδόσεις τους.

Ωστόσο, εκτός από ελέφαντες, η αρχαία πανίδα της Αντιμάχειας και της Καρδάμαινας φιλοξένησε και πολλά άλλα ενδιαφέροντα είδη.

Ο Σκωτσέζος παλαιοντολόγος Charles Immanuel Forsyth Major ερεύνησε εκτενώς στην περιοχή του Αιγαίου την περίοδο 1886-1890. Μαζί με τον William Barbey και τον Carlo de Stefani δημοσίευσε σημαντικές μελέτες για την προϊστορική πανίδα και χλωρίδα της Κω, Ικαρίας, Καρπάθου, Σάμου και άλλων νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Το 1887, ο Major βρέθηκε στην Κω και ανακάλυψε τα είδη Mastodon arvenensis [μαστόδοντα], Equus stenonis [ζέρβα], Cervus.sp [ελάφι], Hippopotamus major [ιπποπόταμο],Elephas meridionalis [νότιο ελέφαντα], ηλικίας τουλάχιστον 2.000.000 χρονών δηλαδή αρχές  του Πλειστοκαίνου.

Ένας ακόμη σπουδαίος ερευνητής ο Ιταλός παλαιοντολόγος Carlo Airachi[1871-1961], το 1928, δημοσίευσε τα ευρήματα με τίτλο «Mammiferi pliocenici dell’isola di Coo, Dodecaneso» από την έρευνα του στην Αντιμάχεια. Στην γη όπου φέρεται ότι περπάτησε ο γενάρχης Ηρακλής, ο Airachi, μεταξύ άλλων, βρήκε τα είδη Machairodus crenatidens [είδος ομοθηρίου παρόμοιο σε μέγεθος με ένα μοντέρνο λιοντάρι], Felis arvenensis [είδος αρχαίου τζάγκουαρ], Hyaena.sp [ύαινα], Elephas meridionalis [νότιος ελέφαντας], Equus stenonis [αρχαία ζέρβα], Cervus dicranius [είδος από ελάφι] και bos elatus[είδος από ετρούσκικο ταύρο].

Επίσης ο Ιταλός γεωλόγος Ardito Desio, το 1931, δημοσίευσε τα αποτελέσματα της παλαιοντολογικής έρευνας του από την Κω. Ο Desio προσδιόρισε ηλικιακά τα στρώματα που περιείχαν τα είδη Mastodon arvenensis & Elephas meridionalis χαρακτηρίζοντας τα 1.000.000-800.000 χρόνων δηλαδή κατώτερης Βιλλαφράγκιας ηλικίας.

Στον ποταμό Στόλο, 2 χλμ. βορειότερα από το λιμάνι της Καρδάμαινας, σε ένα έλος, βρέθηκε μια μάζα από απολιθωμένα οστά με θηλαστικά. Η χρονολόγηση της πανίδας αυτής έδειξε τέλος εποχής του Πλειόκαινου, δηλαδή 2.5-1.9 εκατομμύρια χρόνια πριν.

Επιπλέον, στην περιοχή Κούκος πάλι της Καρδάμαινας, στα πλαίσια μιας διδακτορικής διατριβής, ο μεταλλειολόγος A.Giglio, εγγονός του πρώτου κοινοτάρχη της Καρδάμαινας [Sebastiano Grasso], βρήκε έναν γεωλογικό σχηματισμό από αργιλικά πετρώματα, άμμους, μάργες και τόφους που δείχνει πώς έγινε το πέρασμα από λιμναίο σε θαλάσσιο περιβάλλον,  κοντά στο όριο του Πλειο-Πλειστοκαίνου, πριν από περίπου 2 εκ.χρόνια. Στην συγκεκριμένη τοποθεσία βρέθηκε δόντι από μεγάλο μαστόδοντα σε αμμώδες έδαφος. Πρόκειται για το Mastodon arvensis[Anancus] ηλικίας 5.1-1.8 εκ.ετών.Στην ίδια τοποθεσία βρέθηκε και το Leptobos etruscus ένα αρχαίο βοοειδές που έχει σήμερα εξαφανιστεί, ηλικίας 3.2-1.2 εκ.χρόνων. Επίσης βρέθηκαν απολιθώματα από Sus Linnaeus 1758 [αγριόχοιρο], Capreolus capreolus[ζαρκάδι] και διάφορα άλλα.

Όμως, και στο Ασκληπιείο βρέθηκαν αρκετά απολιθωμένα σπονδυλωτά. Το 1926, ο Αμερικανός παλαιοντολόγος Bornum Brown, ανακάλυψε στα ερείπια του Ασκληπιείου, ένα τμήμα απολιθωμένου δοντιού ελέφαντα. Ο Brown [1873-1963] είναι ο παλαιοντολόγος που  ανακάλυψε τα πρώτα τεκμηριωμένα υπολείμματα του δεινόσαυρου Tyrannosaurus και ήταν ένας από τους πιο διάσημους κυνηγούς απολιθωμάτων από την ύστερη βικτωριανή εποχή έως τις αρχές του 20ου αιώνα. Η έρευνα του είχε χορηγηθεί από το Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας [AMNH] και το πεδίο του δεν περιοριζόταν μόνο στους δεινόσαυρους. Στην Κω βρέθηκε για την αναζήτηση χαμένων μεγάλων θηλαστικών. Απολιθώματα από την έρευνα του ίσως βρίσκονται στο Μουσείο της Νέας Υόρκης, ανάμεσα στα 33 εκατομμύρια  δείγματα. Ο Brown δεν έψαξε για δεινόσαυρους στην Κω επειδή ήταν ήδη γνωστό ότι η κωακή γη ήταν κάτω από την θάλασσα την περίοδο που ζούσαν οι παντοκράτορες της Πανγαίας, δεινόσαυροι.

Πριν από καιρό μου παρουσίασαν ένα απολίθωμα από γνάθο ενός αρχαίου μαμούθ που έζησε μεταξύ Αντιμάχειας και Πυλιού. Δυστυχώς την ακριβή τοποθεσία δεν μπόρεσα ποτέ να μάθω. Αρχικά δεν έδωσα την δέουσα προσοχή όμως αργότερα εκτίμησα ότι κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για Archidiskodon meridionalis [Pohlig, 1885]. Ενα μαμούθ με μεγάλες διαστάσεις [μήκος 7μ., ύψος 4μ., και βάρος 8-10 τόνων] που έζησε στην Ευρώπη και την Κεντρική Ασία. Ορισμένοι παλαιοντολόγοι το θεωρούν ένα μικρότερο συνώνυμο του Mammuthus. Ισως είναι μοναδικό στο είδος του. Μάλλον πρόκειται για το δεύτερο δείγμα που έχει βρεθεί στην χώρα μας.

Τελευταία μία ομάδα Ελλήνων παλαιοντολόγων [Ειδική Ομάδα] βρήκε τμήμα από κέρατο Νότιου Μαμούθ στέπας, νότια του Μαστιχαριού, που πρέπει να έζησε πριν από 3-2 εκ.χρόνια. Επιπρόσθετα η έρευνα τους έφερε στο φως ένα θραύσμα από γόνατο Νότιου Μαμούθ, πιθανό στέπας, που έζησε πριν από 3-2 εκ.χρόνια.

Τα απολιθώματα από μαστόδοντες στην Ελλάδα είναι σχετικά σπάνια σε σύγκριση με άλλα θηλαστικά. Το Anancus arvernensis που επίσης βρέθηκε στην Κω είναι το πιο χαρακτηριστικό καθώς είναι ο τελευταίος εκπρόσωπος των μαστοδοντών. Με ύψος περίπου 4μ. και εκτιμώμενο βάρος 10 τόνων, το Mammuthus meridionalis ήταν από τα μεγαλύτερα προβοσκιδωτά που έχουν ζήσει. Ζούσε σε ήπιο κλίμα, γενικά ζεστό ή ελαφρώς θερμότερο από ό,τι συμβαίνει σήμερα ανάμεσα κυρίως σε δέντρα-βελανιδιές, οξιές και άλλα γνωστά δέντρα.

Στην Κω όπως και την Λέσβο τα απολιθώματα μαρτυρούν ότι ζούσαν κανονικά μεγέθη προβοσκιδωτών [δηλαδή ελέφαντες, μαμούθ και μαστόδοντες] επειδή τα νησιά αποτελούσαν ενιαίο τμήμα γης με την απέναντι ηπειρωτική ακτή. Τα περισσότερα ενδημικά δείγματα απολιθωμάτων προέρχονται από τα νησιά της Κρήτης και Τήλου, ενώ αρκετές άλλες νησιωτικές τοποθεσίες απέφεραν απομονωμένα δείγματα. Τα απολιθώματα ζώων, που βρέθηκαν στην Κω, παρουσιάζουν ομοιότητα και συγγένεια με εκείνα που κατά καιρούς έχουν βρεθεί στη Μικρά Ασία , τη Λέσβο και τη Σάμο.

Το 1951, στη «γειτονική» Μούγλα [Κεραμεικός Κόλπος] ανακαλύφθηκε μία πολύ σημαντική μειοκαινική φάουνα, ηλικίας 11.6-5.3 εκ.χρόνων, που κατά πάσα πιθανότητα σχετίζεται με αυτή της Κω. Η φάουνα περιλαμβάνει ρινόκερους, αγριόχοιρους, ιππάρια, ύαινες, γαζέλες, βοοειδή, καμηλοπαρδάλεις [ελλαδοθηρία], αντιλόπες,  κά. Μεταξύ αυτών στη συλλογή αναφέρονται: Rhinoceros cf. pachygnathus, "Rhinoceros schleiermacheri=Dihoplus schleiermacheri, Aceratherium sp.Hipparion gracile, Hipparion sp."Hyena eximia"=Adcrocuta, Ictitherium cf. hipparionum Sus erymanthius, Helladotherium sp., Giraffa sp., Palaeoryx pallasi, Tragocerus sp., Pseudotragus cf. longicornis, Gazella gaudryi, Gazella sp.

Μια νέα τοποθεσία θηλαστικών σε απόσταση λιγότερο από 90 χλμ από την Κω, της Ύστερης Μειοκαίνου [11,6-5,3 εκ.χρόνια πριν]που βρέθηκε στην λεκάνη Yatagan ,πάλι της Μούγλας [Δ.Τουρκία], ενισχύει την άποψη για πιθανή συσχέτιση μεταξύ αρκετών λεκανών της δυτικής Ανατολίας με την Σάμο και γιατί όχι με την Κω. Με περισσότερα από 1200 ταξινομημένα δείγματα που αντιπροσωπεύουν 26 είδη θηλαστικών τα οποία ανήκουν σε 14 γένη, καθιστούν την τοποθεσία θηλαστικών Sεerefköy μία απο τις πλουσιότερες πανίδες της Ανατολίας.

Η Κως στο «σύντομο» γεωλογικό παρελθόν της συνδεόταν με τη Μικρά Ασία από την οποία αποχωρίστηκε αρκετές φορές στο πέρασμα του χρόνου. Εκτός από τις γέφυρες του Μειόκαινου υπήρχε διασύνδεση και πριν από 2 εκατομμύρια χρόνια, όταν ήταν ενωμένη με τη Μικρά Ασία. Μία εκτεταμμένη σαβάνα με συστάδες δέντρων κατά μήκος ποταμών και μικρών λιμνών κυριαρχούσε στην περιοχή. Τότε η  κωακή γη εκτός από μαμούθ φιλοξενούσε ρινόκερους, γαζέλες, ελάφια, καμηλοπαρδάλεις, γιγαντιαίες χελώνες, πιθήκους, κά.Το δασώδες περιβάλλον με ανοικτές εκτάσεις, πλούσια βλάστηση, πολλά νερά και θερμό κλίμα προσφερόταν για καταφύγιο από το δριμύ ψύχος που επικρατούσε βορειότερα.Η ανακάλυψη απολιθωμάτων μεγάλων θηλαστικών στην Καρδάμαινα και στην Αντιμάχεια πιστοποιεί αυτό το γεγονός.

Η Καρδάμαινα με τις ωραιότατες παραλίες της, όπου η παράκτια άμμος της αναπτύσσεται σε μήκος μερικών χιλιομέτρων και το βάθος της σε μερικές δεκάδες μέτρα, αποτελεί ιδανικό τόπο στην έρευνα μεγάλων προϊστορικών σπονδυτωτών.Τα ιζήματα της αποτελούν την απόδειξη ύπαρξης ενός πλούσιου υδρογραφικού συστήματος με κοίτες και πεδιάδες πλημμύρας ιδανικές για την εύρεση λειψάνων από μεγάλα θηλαστικά. Τι ακριβώς συνέβη στην Καρδάμαινα; Τα σπονδυλωτά ζώα ζούσαν κοντά σε αρχαίες λίμνες, με το θάνατο τους πολλά οστά συσσωρεύτηκαν στην πεδιάδα της- το ένα πάνω στο άλλο, και καλύφθηκαν από προσχώσεις άμμου και κροκαλών, προϊόντα της αποσάθρωσης των γύρω ορεινών όγκων. Στη συσσώρευση αυτή συνετέλεσαν τα ποτάμια της, αφού την εποχή εκείνη κινούσαν αρκετό νερό, το οποίο μετέφεραν και απέθεταν στην πεδιάδα μαζί με λείψανα ζώων τα οποία εμείς σήμερα συναντάμε υπο μορφή απολιθωμάτων. Με τη συνεχή διάβρωση όμως των νερών της βροχής, αποχωματώθηκαν και αποκαλύφθηκαν οι αποθέσεις, με αποτέλεσμα να βρεθούν σωροί οστών από κατοίκους της περιοχής.

Η αξία των απολιθωμάτων της Κω έγκειται στο γεγονός ότι είναι προγονικά είδη πολλών σημερινών ζώων, με αποτέλεσμα να υποβοηθούν στη διερμηνεία της εξέλιξής τους. Η πανίδα της Κω είχε προγονικά στελέχη ζώων που ζουν σήμερα στην Ασία και κυρίως στην Κεντρική Αφρική.

Ολα τα παραπάνω ευρήματα μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την εξελικτική πορεία της Κω και αποδεικνύουν περίτρανα πως τα εδάφη της κάποτε ήταν τμήμα μιας τεράστιας ξηράς. Τα απολιθώματα μας βοηθούν να κατανοήσουμε τις αλλαγές που έγιναν στο παλαιοπεριβάλλον της Κω.

Η αλλαγή του γεωπεριβάλλοντος δεν έγινε σε μια μέρα αλλά σιγά σιγά διαμέσου διαδοχικών εναλλαγών απόσυρσης και επίκλησης της θάλασσας στις ακτές του νησιού. Μεταβολές κυρίως κλιματικές και παλαιογεωγραφικές αρχικά μείωσαν τους πληθυσμούς τους. Η εξαφάνιση των μεγάλων θηλαστικών όπως και των μαμούθ έγινε σταδιακά, και σε αυτήν συντέλεσαν πολλοί παράγοντες, όπως η κλιματική αλλαγή που βιώνουμε σήμερα με την άνοδο των θερμοκρασιών, αλλαγές στη βλάστηση, στα οικοσυστήματα και στην τροφική αλυσίδα, καθώς και η εξάπλωση των προϊστορικών ανθρώπων κυνηγών.

Η πανίδα της Κω, πριν από 10.000 χρόνια, φιλοξενούσε αρκετά άγρια ζώα όσο υπήρχε ο Ερμαφρόδιτος Ισθμός δηλαδή η γέφυρα επικοινωνίας με την Μικρασία. Οι αρχαίοι κάτοικοι του νησιού είναι πολύ πιθανό να ήρθαν σε επαφή και να έζησαν μαζί τους. Τα μαμούθ οι πρόγονοι του σημερινού ελέφαντα, έζησαν περίπου 5 εκ.χρόνια-4.500 χρόνια πριν σύμφωνα με τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα. Δεν αποκλείεται στο νησί να υπάρχουν δείγματα από τα τελευταία μαμούθ λίγο πριν συμβεί η Φλάνδρια επίκλυση και κλείσει για τελευταία φορά η δίοδος με την απέναντι μικρασιατική στεριά.

Τα εδάφη της Κω, δεν περιέχουν μόνο απολιθώματα από μεγάλα θηλαστικά. Κρύβουν μεγάλη ποικιλία από διάφορα είδη απο παλαιότερες γεωλογικές περιόδους. Άλλωστε στην Κω ο Desio βρήκε τα αρχαιότερα απολιθώματα, από μικροσκοπικά βρυόζωα,της Ελλάδας.

Δυστυχώς, μέχρι σήμερα κανένας αρμόδιος τοπικός φορέας δεν νοιάστηκε έμπρακτα για τον παλαιοντολογικό πλούτο που βρίσκεται κάτω από τα πόδια μας. Η έρευνα πλέον ασκείται από ελάχιστους, ως επι το πλείστον προς ίδιον όφελος. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχουν χαθεί εκατοντάδες πολύτιμα και μοναδικά δείγματα από την πλουσιόδωρη φυσική ιστορία του τόπου. Σήμερα κάποια από αυτά στολίζουν σαλόνια σπιτιών, ιδιωτικές συλλογές ενώ άλλα έχουν καταλήξει σε μεγάλα και μικρά Μουσεία Φυσικής Ιστορίας.

Πρόσθετη, συστηματική έρευνα μπορεί να οδηγήσει στην ανακάλυψη ακόμη περισσοτέρων δειγμάτων, να φέρει στο φως νέα σημαντικά στοιχεία γιατί όχι ακόμη από τους πρώτους κάτοικους του νησιού.

Η Κως εκτός από παραλίες και ωραίο ουρανό διαθέτει σπάνιο θησαυρό από οργανικά υπολείμματα [και μη] που δίκαια την έχει καταστήσει παλαιοντολογικό παράδεισο. Επιπλέον, υπάρχει άφθονο «γεωτουριστικό» απόθεμα που δεν απευθύνεται μόνο σε ερευνητές αλλά και σε καθημερινούς επισκέπτες οι οποίοι επιθυμούν να γνωρίσουν από κοντά την δυσεύρετη φυσική ιστορία ενός νησιού που πριν λίγα χρόνια αποτελούσε τμήμα της απέραντης ασιατικής ηπείρου.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Βικιπαίδεια
2.Κώια-Ιακ.Ζαρράφτης
3.Review of the Pliocene and Pleistocene Proboscidea (Mammalia) from Greece- C.S. Doukas & A. Athanassiou,2003
4.Primi risultati di una campagna di rilevamento geologicο nell’isola  di Coo -G.Charrier, A.Giglio (1969)
5.Mammiferi pliocenici dell’isola di Coo (Dodecaneso) - C. Airaghi, 1928
6.Le isole Italiane dell’Egeo -A.Desio, 1931
7.The Late Pliocene vertebrate fauna of Vatera (Lesvos)-G.A Lyras,Alexandra.A van der Geer,2007
8.The Villafranchian carnivoran guild of Greece: implications for the fauna, biochronology and paleoecology-G.D. Koufos, 2014               
9.The Late Miocene mammal fauna of Samos, Greece. The Mammalian Fauna and its homogeneity-    D. S. Kostopoulos, G. D. Koufos, T. D. Vlachou, G. Konidaris, 2009
10.Ιστοσελίδα,fossilworks.org/Πύλη της βάσης δεδομένων παλαιοβιολογίας
11.Γεωστοχασμοί, 2010
12.Γεωλογικός χάρτης Κω-ΙΓΜΕ
13.Νήσος Κώς με τα μάτια της ειδικής ομάδας-Κ. Δελης
14.Preliminary report on a Pontian mammalian fauna from Mugla- F.Ozansoy,1951
15.Νew Late Miocene mammal locality from the Yatagan Formation,Mugla-Tanju T. Kayaa, Serdar Maydaa, D.S. Kostopoulos, Mehmet Cihat Alcicekc, Gildas Mercerond, Aytekin Tana, Seval Karakutuka, Amanda K. Gieslere, Robert S. Scottf, 2011

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Γνάθος μάλλον από Archidiskodon meridionalis [Pohlig, 1885] που βρέθηκε μεταξύ Αντιμάχειας και Πυλιού.

Τμήμα κεράτου από νότιο μαμούθ στέπας, βρέθηκε νότια του Μαστιχαριού, πρέπει να έζησε πριν από 3-2 εκ.χρόνια.[Ειδική Ομάδα].

 

Αρχαίες λίμνες της Κω[κίτρινο χρώμα], πριν από 5.7 εκ.χρόνια ,όταν το νησί ήταν μέρος της ενιαίας Αιγηίδας.Κοντά στις λίμνες ζούσαν τα μεγάλα θηλαστικά εκείνης της εποχής.

Θραύσμα από κέρατο του Leptobos etruscus, ένα μεγάλο θηλαστικό-ποικιλία αρχαίου βοδιού/αντιλόπη, που ζύγιζε έως 320 κιλά και βρέθηκε στην τοποθεσία Κούκκος, Καρδάμαινα[φωτο-Coeli, Giglio]. Εζησε πριν από 3.2-1.2 εκ.χρόνια στη γη της Κω.

Mammuthus meridionalis πλήρης σκελετός από το μουσείο Σταυρούπολης, Ρωσία.

Χαρακτηριστικό τοπίο με την άγρια ζωή της εποχής του Μειόκαινου [23 έως 5 εκ.χρόνια πριν]. Κάπως έτσι πρέπει να έμοιαζε το βόρειο τμήμα του νησιού της Κω πριν από 5,7 εκ.χρόνια. Στη τεράστια ξηρά που ένωνε την Κω, Κάλυμνο, Σάμο με την μικρασιατική ακτή ζούσαν γιγαντιαίες χερσαίες χελώνες [Cheirogaster,κάτω αριστερά], ρινόκεροι[στο μέσο], προϊστορικά άλογα, ελάφια, κά. [Mauricio Anton / Science Photo Library].