Τι έλεγαν οι αρχαίοι για τους σεισμούς ,τα τσουνάμι στην Ελλάδα και τη Ρώμη

Ερείπια μόλου (φόντο) και λουτρού (πρώτο πλάνο) της αρχαίας πόλης-λιμανιού της Απολλωνίας στη Λιβύη. Η κυκλική λεκάνη του λιμανιού, η οποία στην αρχαιότητα έφτανε μέχρι τα βράχια στο βάθος, καταβροχθίστηκε σε μεγάλο βαθμό από τη θάλασσα στον σεισμό της Κρήτης, το 365 μ.Χ. Πηγή: Jona Lendering.

Ο Έλληνας ποιητής Κριναγόρας από τη Μυτιλήνη (1ος αιώνας π.Χ-1ος αιώνας μ.Χ) κάποτε απηύθυνε ένα μικρό ποίημα σε έναν σεισμό. Ζήτησε από τον σεισμό να μην καταστρέψει το σπίτι του: Σεισμός, ο πιο τρόμος από όλους τους σεισμούς... γλίτωσέ το νεόκτιστο σπίτι μου, γιατί δεν γνωρίζω κανέναν τρόμο ίσο με το τρέμουλο της γης. Όπως εμείς, οι αρχαίοι άνθρωποι είχαν πολλά να πουν για τις φυσικές καταστροφές. Λοιπόν, ποιες πληροφορίες άφησαν πίσω τους για εμάς και τι μπορούμε να μάθουμε από αυτές; 

Η ιστορία της Νικομήδειας 

Μία από τις πιο ζωντανές αρχαίες αφηγήσεις για έναν σεισμό βρίσκεται στα γραπτά του Ρωμαίου ιστορικού Αμμιανού Μαρκελλίνου (περίπου 330–395 μ.Χ.). Στις 24 Αυγούστου 358 μ.Χ., σημειώθηκε ένας τεράστιος σεισμός στη Νικομήδεια, μια πόλη στη Μικρά Ασία. Όπως αφηγείται ο Αμμιανός: Ένας τρομερός σεισμός ανέτρεψε ολοσχερώς την πόλη και τα προάστιά της... καθώς τα περισσότερα σπίτια κατέρρευσαν από τις πλαγιές του λόφου, έπεσαν το ένα πάνω στο άλλο, ενώ όλα αντηχούσαν με τον τεράστιο βρυχηθμό της καταστροφής τους. Η ανθρώπινη επίδραση ήταν καταστροφική. 

Το παλάτι του αυτοκράτορα Διοκλητιανού στη Νικομήδεια υπέστη ζημιές από τον σεισμό του 358 μ.Χ(Barth Herman, 1913).

 Οι περισσότεροι άνθρωποι «σκοτώθηκαν με ένα χτύπημα», λέει ο Αμμιανός. Άλλοι, μας λέει, «φυλακίστηκαν αβλαβείς μέσα σε κεκλιμένες στέγες σπιτιών, για να καταναλωθούν από την αγωνία της πείνας». Κρυμμένοι στα ερείπια «με σπασμένα κρανία ή ακρωτηριασμένα χέρια ή πόδια», οι τραυματισμένοι επιζώντες «αιωρούνταν μεταξύ ζωής και θανάτου», αλλά οι περισσότεροι δεν μπορούσαν να ανακτηθούν, «παρά τις παρακλήσεις και τις διαμαρτυρίες τους» που αντηχούσαν κάτω από τα ερείπια, σύμφωνα με τον Αμμιανό. 

Διάσημες φυσικές καταστροφές στον αρχαίο κόσμο

 Ορισμένες φυσικές καταστροφές που αφορούσαν σεισμούς και τσουνάμι ήταν ιδιαίτερα διάσημες στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή εποχή. Το 464 π.Χ., στη Σπάρτη, σημειώθηκε ένας τεράστιος σεισμός. Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής έλεγαν ότι ήταν μεγαλύτερος από οποιονδήποτε σεισμό που είχε συμβεί ποτέ πριν. Σύμφωνα με τον Έλληνα συγγραφέα Πλούταρχο (περίπου 46 -119 μ.Χ.), ο σεισμός «έσκισε τη γη των Λακεδαιμονίων σε πολλά βάραθρα», κατέρρευσαν κορυφές των γύρω βουνών και «κατεδάφισε ολόκληρη την πόλη με εξαίρεση πέντε σπίτια». 

Το 373–372 π.Χ., οι ελληνικές παράκτιες πόλεις Ελίκη και Βούριδα καταστράφηκαν από τσουνάμι. Βυθίστηκαν μόνιμα κάτω από τα κύματα. Ένας ανώνυμος Έλληνας ποιητής έγραψε με συγκινητικό τρόπο ότι τα τείχη αυτών των πόλεων, που κάποτε άκμαζαν με πολλούς ανθρώπους, ήταν τώρα σιωπηλά κάτω από τα κύματα, «καλυμμένα με πυκνά βρύα θάλασσας». 

Αλλά αναμφισβήτητα το πιο διάσημο αρχαίο τσουνάμι συνέβη στις 21 Ιουλίου 365 μ.Χ. στη βόρεια ακτή της Αφρικής, που εκείνη την εποχή ελεγχόταν από τους Ρωμαίους. Και πάλι, σύμφωνα με τον Αμμιανό, νωρίς το πρωί έγινε ένας τεράστιος σεισμός. Στη συνέχεια, λίγο αργότερα, το νερό υποχώρησε από την ακτή: η θάλασσα με τα κύματα της εκδιώχθηκε και αποσύρθηκε από τη στεριά, έτσι ώστε στην άβυσσο του βυθού που αποκαλύφθηκε έτσι, οι άνθρωποι είδαν πολλά είδη θαλάσσιων πλασμάτων κολλημένα σφιχτά στη λάσπη... και απέραντα βουνά και βαθιές κοιλάδες, που η φύση είχε κρύψει στα αβάσταχτα βάθη. Έπειτα, ξαφνικά, η θάλασσα επέστρεψε με μανία. Όπως μας λέει ο Αμμιανός, έπεσε πάνω στη στεριά καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά του: Η μεγάλη μάζα των υδάτων σκότωσε πολλές χιλιάδες ανθρώπους πνιγμένους... τα άψυχα σώματα ναυαγών επέπλεαν ανάσκελα ή μπρούμυτα... μεγάλα πλοία, που σπρώχνονταν από τις τρελές εκρήξεις, προσγειώνονταν στις στέγες κτιρίων και μερικά οδηγούνταν σχεδόν δύο μίλια στην ενδοχώρα. 

Κάτω από την περιτειχισμένη μεσαιωνική πόλη της Κω, στη θέση της αρχαίας αγοράς βρέθηκαν από τους Ιταλούς αρχαιολόγους αρχιτεκτονικά θραύσματα που έπεσαν από σεισμούς και καλύφθηκαν από ιζήματα τσουνάμι του παρελθόντος.

Οι σεισμοί ήταν διάσημοι για τον ήχο τους. Ο Ρωμαίος λόγιος Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (23–79 μ.Χ.) εξήγησε ότι οι σεισμοί έχουν έναν «τρομερό ήχο» - σαν «το βουητό των βοοειδών ή τις κραυγές των ανθρώπων ή τη σύγκρουση όπλων που χτυπιούνται μαζί». 

Αρχαίες ιδέες για το τι προκαλεί σεισμούς και τσουνάμι 

Όπως και σήμερα, οι αρχαίοι άνθρωποι ήθελαν να μάθουν τι προκαλούσε αυτά τα φαινόμενα. Υπήρχαν διάφορες θεωρίες. Κάποιοι πίστευαν ότι ο Ποσειδώνας, θεός της θάλασσας, των σεισμών και των αλόγων, ήταν υπεύθυνος. 

Όπως σχολιάζει ο Έλληνας συγγραφέας Πλούταρχος (περίπου 46–119 μ.Χ.), «οι άνθρωποι θυσιάζουν στον Ποσειδώνα όταν θέλουν να σταματήσουν τους σεισμούς». Ωστόσο, άλλοι έβλεπαν πέρα από τις θεϊκές εξηγήσεις. Μια ενδιαφέρουσα θεωρία που υποστήριζε ο φιλόσοφος Αναξιμένης (6ος αιώνας π.Χ.) ήταν ότι η ίδια η γη ήταν η αιτία των σεισμών. Σύμφωνα με τον Αναξιμένη, τεράστια τμήματα της γης κάτω από το έδαφος μπορούν να κινηθούν, να καταρρεύσουν, να αποκολληθούν ή να αποκολληθούν, προκαλώντας έτσι δονήσεις. 

«Τα τεράστια κύματα», είπε ο Αναξιμένης, «παράγονται από το βάρος [της γης που πέφτει] που συντρίβεται στα [νερά] από ψηλά». Οι αρχαίοι άνθρωποι δεν γνώριζαν τίποτα για τις τεκτονικές πλάκες και την ηπειρωτική μετατόπιση. Αυτά ανακαλύφθηκαν πολύ αργότερα, κυρίως μέσω του πρωτοποριακού έργου του Άλφρεντ Βέγκενερ (1880–1930). 

Προετοιμασία για Φυσικές Καταστροφές 

Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι είχαν ελάχιστους τρόπους να προβλέψουν ή να προετοιμαστούν για σεισμούς και τσουνάμι. Λέγεται ότι ο Φερεκύδης από τη Σάμο (6ος αιώνας π.Χ.) προέβλεψε έναν σεισμό «από την εμφάνιση νερού που αντλούνταν από ένα πηγάδι», σύμφωνα με τον Ρωμαίο πολιτικό Κικέρωνα (106–43 π.Χ.). Ωστόσο, ως επί το πλείστον, οι αρχαίοι άνθρωποι έπρεπε να ζουν στο έλεος αυτών των γεγονότων. 

Όπως έγραψε κάποτε ο ανώνυμος συγγραφέας μιας πραγματείας με τίτλο Περί Κόσμου, οι φυσικές καταστροφές είναι μέρος της ζωής στη Γη: Βίαιοι σεισμοί στο παρελθόν έχουν καταστρέψει πολλά μέρη της γης. Τερατώδεις καταιγίδες βροχής έχουν ξεσπάσει και την έχουν κατακλύσει. Οι εισβολές και οι υποχωρήσεις των κυμάτων έχουν συχνά δημιουργήσει θάλασσες από ξηρά και ξηρά από θάλασσες... Ενώ η κατανόησή μας για αυτά τα γεγονότα (και η ικανότητά μας να προετοιμαστούμε γι' αυτά και να ανακάμψουμε μετά) έχει βελτιωθεί ασύγκριτα από την αρχαιότητα, οι σεισμοί και τα τσουνάμι είναι πράγματα που θα πρέπει πάντα να αντιμετωπίζουμε. 

Αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά με τον τίτλο «Η μεγάλη μάζα των υδάτων σκότωσε πολλές χιλιάδες»: πώς οι σεισμοί και τα τσουνάμι συγκλόνισαν την αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη» από τον Konstantine Panegyres στο The Conversation και έχει αναδημοσιευτεί με άδεια Creative Commons.

Konstantine Panegyres

 Λέκτορας Κλασικών Σπουδών και Αρχαίας Ιστορίας, Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας

https://www.ancient-origins.net/news-history-archaeology/ancient-earthquakes-0022329

https://theconversation.com/profiles/konstantine-panegyres-1528527