Η σύγκρουση Ινδίας-Πακιστάν για το νερό

Πολλά από τα μεγαλύτερα ποτάμια του κόσμου πηγάζουν από τα Ιμαλάια ή το Θιβετιανό Οροπέδιο. Από: JudeMakesMaps.

Η σύγκρουση Ινδίας-Πακιστάν για το νερό αντανακλά μια περιοχή ολοένα και πιο ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή.

Σε μια πρωτοφανή κίνηση, η Ινδία ανέστειλε πρόσφατα τη Συνθήκη του 1960 με το Πακιστάν για τα Ύδατα του Ινδού, επικαλούμενη διασυνοριακή τρομοκρατία . Αυτή ήταν μία από μια σειρά κλιμακώσεων μεταξύ των δύο χωρών που βρίσκονται τώρα στα πρόθυρα του πολέμου.

Η αναστολή της συνθήκης αντικατοπτρίζει μια αυξανόμενη περιφερειακή τάση: Οι χώρες της Νότιας Ασίας αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερο το νερό ως στρατηγικό περιουσιακό στοιχείο και όχι ως κοινό πόρο εν μέσω αυξανόμενης δυσπιστίας, κλιματικής πίεσης και γεωπολιτικού ανταγωνισμού.

Η περιοχή φιλοξενεί σχεδόν το 1/4 του παγκόσμιου πληθυσμού και βασίζεται σε τεράστια διασυνοριακά ποτάμια που τροφοδοτούνται από τους παγετώνες των Ιμαλαΐων - τον λεγόμενο « Τρίτο Πόλο » των αποθεμάτων γλυκού νερού. Μια κατάρρευση της διπλωματίας του νερού θα μπορούσε να προκαλέσει περιβαλλοντική κατάρρευση, ανθρωπιστικές κρίσεις και γεωπολιτική αστάθεια. Το θέμα του νερού πρέπει να αντιμετωπιστεί επειγόντως ως ένα παγκόσμιο ζήτημα κλιματικής δικαιοσύνης.

Ένα σημείο ανάφλεξης σημειώθηκε τον Αύγουστο του 2024, όταν καταστροφικές πλημμύρες έπληξαν σχεδόν 5,8 εκατομμύρια ανθρώπους στο Μπαγκλαντές. Ορισμένοι αξιωματούχοι του Μπαγκλαντές κατηγόρησαν την Ινδία ότι απελευθέρωσε περίσσεια νερού από ένα μεγάλο φράγμα ανάντη χωρίς προειδοποίηση. Η Ινδία αρνήθηκε την ευθύνη , επικαλούμενη ακραίες βροχοπτώσεις και τυπικές λειτουργίες φραγμάτων. Παρ 'όλα αυτά, το περιστατικό αναζωπύρωσε μακροχρόνιες εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών.

Τα πράγματα περιπλέκονται περαιτέρω από την πρόσφατη έγκριση από την Κίνα της κατασκευής του μεγαλύτερου υδροηλεκτρικού έργου στον κόσμο στον ποταμό Γιαρλούνγκ Τσάνγκπο στο Θιβέτ, ο οποίος γίνεται ο Βραχμαπούτρα στην Ινδία. Αυτό το τεράστιο έργο έχει σημάνει ανησυχία σχετικά με την ικανότητα της Κίνας να ασκεί έλεγχο ανάντη και τους οικολογικούς κινδύνους για την Ινδία και το Μπαγκλαντές κατάντη.

Η Κίνα δεν έχει υπογράψει επίσημες συμφωνίες κατανομής νερού με τους γείτονές της, αλλά η αυξανόμενη παρουσία της στις περιφερειακές υποδομές ύδρευσης σηματοδοτεί μια δραματική μετατόπιση στην υδροπολιτική της νότιας και ανατολικής Ασίας.

Η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει τα πράγματα

Οι πρόσφατες κλιματικές τάσεις καθιστούν τους διασυνοριακούς ποταμούς ένα ολοένα και πιο επίκεντρο γεωπολιτικών τριβών. Αυτές οι τάσεις περιλαμβάνουν την επιταχυνόμενη τήξη των παγετώνων , τα ακανόνιστα μοτίβα των μουσώνων και την εντατικοποίηση των ακραίων καιρικών φαινομένων.

Ενώ το λιώσιμο των παγετώνων θα ενισχύσει προσωρινά τη ροή των ποταμών, η μακροπρόθεσμη πρόγνωση είναι δυσοίωνη. Εάν οι εκπομπές και οι τάσεις θέρμανσης συνεχιστούν, πολλά ποτάμια που τροφοδοτούνται από παγετώνες -συμπεριλαμβανομένων των Ινδού, Γάγγη και Βραχμαπούτρα- θα μπορούσαν να δουν δραματικά μειωμένες ροές μέχρι το τέλος του αιώνα. Αυτό θα επηρεάσει άμεσα εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους που εξαρτώνται από αυτά.

Η κρίση εντείνεται από τις αλλαγές στα Ιμαλάια. Η περιοχή θερμαίνεται ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, με μια μετατόπιση από τις χιονοπτώσεις στις βροχοπτώσεις που διαταράσσει τον χρόνο και τον όγκο του νερού που ρέει από τα βουνά προς τα χωράφια και τις πόλεις από κάτω.

Ταυτόχρονα, η μη βιώσιμη άντληση υπόγειων υδάτων έχει ωθήσει τα αποθέματα υπόγειων υδάτων της Νότιας Ασίας προς την κατάρρευση, απειλώντας τόσο την επισιτιστική όσο και την υδάτινη ασφάλεια.

Ένα επικίνδυνο προηγούμενο

Η κατάρρευση ή η αναστολή της Συνθήκης για τα Ύδατα του Ινδού θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα επικίνδυνο προηγούμενο. Είναι σημαντικό ότι η απειλή αφορά λιγότερο τη διακοπή των ροών νερού από την Ινδία -μια απίθανη και τεχνικά δύσκολη πράξη- και περισσότερο την υπονόμευση της εμπιστοσύνης, της διαφάνειας και της ανταλλαγής δεδομένων.

Ένα από τα πιο πολύτιμα χαρακτηριστικά της συνθήκης ήταν η τακτική ανταλλαγή δεδομένων για πράγματα όπως η στάθμη του νερού, η ροή των ποταμών και οι λειτουργίες των φραγμάτων. Το Πακιστάν χρειάζεται αυτά τα δεδομένα για να προβλέπει πλημμύρες και ξηρασίες, να σχεδιάζει την άρδευση, να παράγει αποτελεσματικά υδροηλεκτρική ενέργεια και να διαχειρίζεται το πόσιμο νερό του, ωστόσο η Ινδία δηλώνει ότι δεν θα τηρεί πλέον αυτές τις υποχρεώσεις.

Ωστόσο, οι τεταμένες σχέσεις της Ινδίας με το νερό δεν περιορίζονται στο Πακιστάν. Το Μπαγκλαντές και το Νεπάλ συχνά ένιωθαν ότι είχαν παραγκωνιστεί ή είχαν δεχθεί πιέσεις στις διαπραγματεύσεις, και η ένδειξη της Ινδίας ότι μπορεί να επανεξετάσει μακροχρόνιες συνθήκες εγείρει ανησυχίες και στις δύο χώρες.

Αυτό ισχύει ιδιαίτερα καθώς η Συνθήκη για το Νερό του Γάγγη πλησιάζει στη λήξη της το 2026: ο τεράστιος ποταμός Γάγγης ρέει μέσα από την Ινδία και αρδεύει μεγάλο μέρος του Μπαγκλαντές - και η συνθήκη εγγυάται στο Μπαγκλαντές μια ελάχιστη ροή ποταμού.

Άλλες βασικές συμφωνίες, όπως η Συνθήκη Μαχακάλι και η συμφωνία για τον ποταμό Κόσι με το Νεπάλ, και η συμφωνία κατανομής νερού της Τίστα με το Μπαγκλαντές, παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεφάρμοστες, καλλιεργώντας δυσπιστία. Αυτές οι αποτυχίες υπονομεύουν την εμπιστοσύνη στην περιφερειακή διπλωματία στον τομέα των υδάτων και θέτουν υπό αμφισβήτηση τη δέσμευση της Ινδίας για δίκαιη συνεργασία.

Τίποτα από αυτά δεν βοηθείται από το γεγονός ότι η Ινδία, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές συνεχίζουν να βασίζονται σε ξεπερασμένες μεθόδους άρδευσης, πράγμα που σημαίνει ότι χρησιμοποιούν περισσότερο νερό από όσο χρειάζεται. Καθώς η κλιματική αλλαγή εντείνει τις πλημμύρες, τις ξηρασίες και το λιώσιμο των παγετώνων, υπάρχει επείγουσα ανάγκη μεταρρύθμισης των υφιστάμενων συνθηκών για το νερό ώστε να αντικατοπτρίζουν τις σημερινές κλιματικές, υδρολογικές και γεωπολιτικές πραγματικότητες.

Η Συνθήκη για τα Ύδατα του Ινδού, η οποία διαπραγματεύτηκε τη δεκαετία του 1960 πριν από την εμφάνιση της σύγχρονης κλιματικής επιστήμης, δεν λαμβάνει πλέον υπόψη αυτούς τους μετασχηματισμούς. Πράγματι, οι περισσότερες συνθήκες για τα ύδατα στην περιοχή παραμένουν ριζωμένες σε τεχνοκρατικά, μηχανικά επικεντρωμένα πλαίσια, τα οποία δεν καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν την ακραία κλιματική μεταβλητότητα και τις αλυσιδωτές επιπτώσεις της.

Η επικείμενη λήξη της Συνθήκης για το Ύδωρ του Γάγγη και η επικείμενη διαπραγμάτευση άλλων συμφωνιών για τη λεκάνη απορροής, παρουσιάζουν μια κρίσιμη ευκαιρία για την επανεξέταση της διακυβέρνησης των υδάτων στη Νότια Ασία.

Αν και ο Ινδός ρέει μέσα από την Ινδία πριν από το Πακιστάν, σε άλλες λεκάνες, η Ινδία βρίσκεται κατάντη. Αυτή είναι η περίπτωση του Βραχμαπούτρα, όπου απαιτεί τη συνεργασία της Κίνας προς τα πάνω.

Η υπονόμευση της συνθήκης του Ινδού ποταμού θα μπορούσε να αποδυναμώσει τη θέση της Ινδίας σε μελλοντικές διαπραγματεύσεις και να επιδεινώσει τις σχέσεις της με το Νεπάλ και το Μπαγκλαντές, δίνοντας παράλληλα στην Κίνα μεγαλύτερη επιρροή στην υδροπολιτική της Νότιας Ασίας. Η Κίνα ήδη επεκτείνει την παρουσία της προσφέροντας δισεκατομμύρια σε δάνεια στο Μπαγκλαντές και ενισχύοντας τους δεσμούς της με το Νεπάλ, ιδίως όσον αφορά τις υποδομές ύδρευσης.

Η μετατροπή του νερού σε όπλο  είναι μια επικίνδυνη στρατηγική που μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ. Η αποδυνάμωση της διπλωματίας του νερού στη Νότια Ασία δεν αποτελεί απλώς μια περιφερειακή απειλή· θέτει σε κίνδυνο την παγκόσμια κλιματική ασφάλεια.

Ενόψει των κλιμακούμενων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και των επαναλαμβανόμενων καταστροφών, η ενημέρωση διασυνοριακών συμφωνιών, όπως η Συνθήκη για τα Ύδατα του Ινδού, η Συνθήκη για τα Ύδατα του Γάγγη και οι συμφωνίες Κόσι και Τίστα, δεν είναι πλέον προαιρετική - είναι μια επείγουσα αναγκαιότητα με τεράστιες συνέπειες.

Γεωδίφης με πληροφορίες από  τη σελίδα phys.org

https://phys.org/news/2025-05-indiapakistan-conflict-region-vulnerable-climate.html