Το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης είχε ευθυγραμμιστεί με το χειμερινό ηλιοστάσιο;

Άποψη του τάφου της Αμφίπολης με τα ανακτημένα στοιχεία απλωμένα στη νοτιοδυτική πλευρά, έτοιμα για τοποθέτηση. Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας.

Ο σχεδιασμός της αρχαίας Κω σχετίζεται με ευθυγράμμιση με την ανατολή του ήλιου στο θερινό ηλιοστάσιο. Τελικά από ότι φαίνεται δεν ήταν η εξαίρεση αλλά κανόνας. 

Τώρα μία νέα μελέτη έρχεται να επιβεβαιώσει αυτή την αντίληψη και επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο ότι οι αρχαίοι Έλληνες κατασκευαστές ευθυγράμμιζαν σημαντικά μνημεία όχι αυθαίρετα αλλά ακολουθώντας αστρονομικές παρατηρήσεις  που συνδέονταν με το φως και το χειμερινό ηλιοστάσιο.

Ο Τάφος της Αμφίπολης που έχτισε ο Μέγας Αλέξανδρος για τον Ηφαιστίωνα βρέθηκε να ευθυγραμμίζεται με το χειμερινό ηλιοστάσιο.

Το 2012, ανακαλύφθηκε στην Αμφίπολη, στην κεντρική Μακεδονία, το μεγαλύτερο ταφικό μνημείο της αρχαίας Ελλάδας: ο τύμβος Καστά ή Τάφος της Αμφίπολης . Το 2015, οι ερευνητές μπόρεσαν να επιβεβαιώσουν ότι είχε ανατεθεί από τον Μέγα Αλέξανδρο προς τιμήν του Ηφαιστίωνα και μέσα βρήκαν ένα υπέροχο ψηφιδωτό που απεικόνιζε την απαγωγή της Περσεφόνης. Με το περίφημο Λιοντάρι της Αμφίπολης κάποτε στέφθηκε ολόκληρο το οικοδόμημα.

Τώρα, μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nexus Network Journal από τον ερευνητή Δημήτριο Σαββίδη δείχνει ότι το μνημείο σχεδιάστηκε σκόπιμα για να αλληλεπιδρά με το ηλιακό φως σε βασικές στιγμές του έτους, ειδικά κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου .

Από την εποχή της ανακάλυψής του, υπήρχαν εικασίες ότι το μνημείο μπορεί να έχει αστρονομικές ευθυγραμμίσεις, αλλά μέχρι τώρα καμία μελέτη δεν το είχε επιβεβαιώσει. Ο Σαββίδης χρησιμοποίησε τρισδιάστατα ψηφιακά μοντέλα και υπολογιστικά εργαλεία για να αναλύσει πώς το ηλιακό φως αλληλεπιδρά με τη δομή σε διαφορετικές εποχές του χρόνου.

Υποθετική ανακατασκευή ενός στοιχείου που λείπει από τον Θάλαμο 3: α) προοπτική όψη της προτεινόμενης ανακατασκευής· β) Σχεδιαστική όψη κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου. Από τον Δ. Σαββίδη.

Φως και το Χειμερινό Ηλιοστάσιο

Αυτό που διαπίστωσε είναι ότι κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου (γύρω στις 21 Δεκεμβρίου), το ηλιακό φως εισέρχεται στον εσωτερικό ταφικό θάλαμο του μνημείου, φωτίζοντας ακριβώς το σημείο όπου βρισκόταν η σαρκοφάγος . Σύμφωνα με τον Σαββίδη, αυτό δεν ήταν τυχαίο. Το μνημείο σχεδιάστηκε προσεκτικά για να συμβεί αυτό.

Επιπλέον, το φως όχι μόνο φωτίζει τον εσωτερικό θάλαμο, αλλά ρίχνει και συγκεκριμένες σκιές που ευθυγραμμίζονται με ορισμένα αρχιτεκτονικά στοιχεία , όπως τα απλωμένα χέρια των καρυάτιδων, τα οποία μπορεί να αντιπροσωπεύουν μια συμβολική «στέψη» του νεκρού.

Εκτός από το χειμερινό ηλιοστάσιο, το μνημείο φαίνεται να έχει σχεδιαστεί για να αλληλεπιδρά με το ηλιακό φως καθ' όλη τη διάρκεια του έτους . Η μελέτη αποκαλύπτει ότι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και του φθινοπώρου, το ηλιακό φως εισέρχεται προοδευτικά στους εξωτερικούς θαλάμους, φωτίζοντας ψηφιδωτά και σκάλες σε συγκεκριμένες ημερομηνίες. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, το φως φτάνει στο βαθύτερο σημείο του στον ταφικό θάλαμο και την άνοιξη, η διαδικασία ξεκινά ξανά, σηματοδοτώντας έναν κύκλο αναγέννησης ή ανανέωσης.

Ανακατασκευή του τάφου. Από: Magikos fakos, greektoys.org.

Λείπει κάποιο άγαλμα;

Ο Σαββίδης πιστεύει ότι μέσα σε έναν από τους θαλάμους του τύμβου, ίσως υπήρχε κάποτε ένα άγαλμα -που τώρα έχει χαθεί- που αλληλεπιδρούσε με το ηλιακό φως . Βασίζει αυτήν την υπόθεση σε διάφορες ενδείξεις, όπως η παρουσία ενός κενού χώρου στο ψηφιδωτό της Περσεφόνης, στο σημείο όπου μπορεί να βρισκόταν η βάση του αγάλματος. Και στο σχέδιο των καρυάτιδων, των οποίων τα απλωμένα χέρια μπορεί να κρατούσαν κάτι σαν στέμμα, που προοριζόταν για την αλληλεπίδραση με το ηλιακό φως.

Σύμφωνα με τη μελέτη, σε άλλα αρχαία μνημεία  [δες Ασκληπιείο Κω] όπως ο Ναός του Απόλλωνα στις Βάσσες- αγάλματα ή ναοί χρησιμοποιούνταν για να σηματοδοτήσουν σημαντικά ηλιακά γεγονότα.

Εταίρες στο φεστιβάλ Αλώα χορεύουν γύρω από έναν γιγάντιο φαλλό (Ζωγράφος του Οιδίποδα, 480 π.Χ.). Από Βικιπαίδεια.

Η μελέτη διερευνά επίσης μια πιθανή σύνδεση μεταξύ του μνημείου και των τελετουργιών ή της λατρείας της Κυβέλης (της «Μητέρας των Θεών») και της Περσεφόνης, θεοτήτων που συνδέονται με τη γονιμότητα, τον θάνατο και την αναγέννηση, με βάση την παρουσία διακοσμητικών στοιχείων όπως ρόδακες και ένας τελετουργικός ταύρος μέσα στο κτίριο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το χειμερινό ηλιοστάσιο συνέπιπτε με ελληνικές γιορτές όπως η Αλώα[μια γιορτή, που γιορταζόταν προς τιμήν της Δήμητρας, της «Αλωαίης» θεότητας των καρπών της Γης, του Διονύσου, θεού της αμπέλου και του οίνου και του θεού Ποσειδώνα του καλούμενου «Φυταλμίου] και τα Ποσείδεα[γιορτή αφιερωμένη στον Ποσειδώνα ως θεού της υγρασίας και της βλάστησης. Γιορταζόταν τον μήνα Ποσειδώνα, ο οποίος πήρε το όνομά του από τη γιορτή, περίπου την περίοδο του τρέχοντος Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου, πιθανώς την 8η ημέρα του μήνα] , οι οποίες γιόρταζαν τον γεωργικό κύκλο και την επιστροφή του φωτός.

Αμφίπολη, Τύμβος Καστά - 3D,ψηφιακή τρισδιάστατη αναπαράσταση του τάφου της Αμφίπολης στον Τύμβο Καστά στη Μακεδονία.

Η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο τύμβος Καστά αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς η αρχαία αρχιτεκτονική ενσωμάτωσε την αστρονομία, τη θρησκεία και τη δύναμη, με ένα σχέδιο που αποσκοπούσε στη σύνδεση της μνήμης του νεκρού με τους φυσικούς κύκλους, χρησιμοποιώντας το φως ως μεταφορά για την αιωνιότητα και την αναγέννηση.

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα labrujulaverde.com

περισσότερα,

1.Decumanus Maximus και αστρονομικές ευθυγραμμίσεις στην αρχαία Κω;

https://geogeodifhs.blogspot.com/2023/01/decumanus-maximus.html

2.https://link.springer.com/article/10.1007/s00004-025-00817-z

3.Savvides, D. Illuminating the Kastas Monument Enigma: A Computational Analysis of Solar-Architectural Interaction. Nexus Netw J (2025). doi.org/10.1007/s00004-025-00817-z

4.https://www.labrujulaverde.com/en/2025/05/the-tomb-of-amphipolis-built-by-alexander-the-great-for-hephaestion-was-found-to-be-aligned-with-the-winter-solstice/

5.Εγκυκλοπαίδειες Βικιπαίδεια, Britannica