Μερικές φορές τα νέα προβλήματα χρειάζονται παλιές λύσεις

Τμήμα του Αδριάνειου Υδραγωγείου της Αθήνας. Εικόνα μέσω Wiki Commons.

Η Αθήνα αξιοποιεί ένα ρωμαϊκό υδραγωγείο 2.000 ετών για να επιβιώσει από μια μεγαξηρασία.

Κάτω από μια δημόσια πλατεία στην Αθήνα βρίσκεται ένα θαύμα της μηχανικής που ήταν αδρανές εδώ και αιώνες. Ένα μέρος της περνάει κάτω από ένα καφέ που ονομάζεται Δεξαμενή, κι όμως οι περισσότεροι θαμώνες δεν γνωρίζουν την ιστορία που βρίσκεται λίγα μέτρα πιο κάτω, αλλά σύντομα θα αρχίσουν να τη χρησιμοποιούν.

«Το 95% των πελατών δεν γνωρίζουν την ύπαρξη του υδραγωγείου», δήλωσε πέρυσι στους  New York Times ο Νεκτάριος Νικολόπουλος, ιδιοκτήτης του καφέ.«Γνωρίζουν τη Δεξαμενή για το καφέ, όχι για την ιστορία του».

Η ελληνική πρωτεύουσα αντιμετωπίζει ένα τεράστιο κύμα καύσωνα, με τις θερμοκρασίες να κυμαίνονται πάνω από 40 βαθμούς Κελσίου (104 F) για αρκετές ημέρες. Αυτό επιδεινώνει μια ήδη σοβαρή κρίση νερού που έχει φέρει τα αποθέματα νερού της πόλης στα όριά τους . Σε απόγνωση, οι αξιωματούχοι στρέφονται σε αυτό το κρυμμένο κειμήλιο: ένα υδραγωγείο μήκους 15 μιλίων που ανατέθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό πριν από σχεδόν 2 χιλιετίες. Τις επόμενες εβδομάδες, το νερό θα ρέει ξανά μέσα από τα αρχαία κανάλια του για να εξυπηρετήσει την πόλη από πάνω.

Ένας νέος σκοπός για ένα παλιό σύστημα

Η κρίση συσσωρεύεται εδώ και χρόνια. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, το φράγμα του Μόρνου, περίπου 190 χιλιόμετρα δυτικά της Αθήνας, στέρεψε τόσο πολύ που αποκάλυψε τα ερείπια ενός χωριού που ήταν βυθισμένο από τη δεκαετία του 1970 .

Οι δύο κύριες δεξαμενές της πόλης, οι λίμνες Μόρνος και Εύηνος, έχουν συρρικνωθεί κατά περίπου 40% της συνήθους επιφάνειάς τους. Πέρυσι, η χωρητικότητά τους ήταν στο 80% και το 2022 ήταν σχεδόν πλήρης. Αντιμέτωπη με αυτή τη ζοφερή κατάσταση, η Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτευούσης άρχισε να αναζητά λύσεις έξω από τα συνηθισμένα. Κατέληξε να βρει μια ιδέα ακριβώς κάτω από τα πόδια της.

Ένα σωζόμενο τμήμα του υδραγωγείου.Από: Carole Raddato.

Το Αδριάνειο Υδραγωγείο ήταν ένα αριστούργημα της εποχής του. Κατασκευάστηκε το 125 μ.Χ. και ολοκληρώθηκε 15 χρόνια αργότερα, δεν ήταν απλώς ένα κανάλι μεταφοράς νερού, αλλά ένα έξυπνο σύστημα συλλογής του. Το υδραγωγείο ήταν η κύρια παροχή νερού για την περιοχή επί αιώνες, λειτουργώντας χωρίς σημαντικές αλλαγές μέχρι την οθωμανική κατοχή τον 15ο αιώνα.

Το υδραγωγείο λειτουργεί μέσω μιας ήπιας, τροφοδοτούμενης από τη βαρύτητα κλίσης. Αλλά η πραγματική του ιδιοφυΐα έγκειται στον σχεδιασμό του ως συλλέκτη. «Είναι ένα υπόγειο κανάλι», εξήγησε ο Γιώργος Σαχίνης, διευθυντής στρατηγικής και καινοτομίας στην Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Αθηνών, σε πρόσφατη συνέντευξή του στο NPR. «Με τον τρόπο που λειτουργεί, διηθεί νερό από τον υδροφόρο ορίζοντα σε αυτό το κανάλι». Το υδραγωγείο που λειτουργεί εξάγει νερό από υπόγειους υδροφορείς καθώς και από υπέργεια υδάτινα ρεύματα.

Αυτό το περίπλοκο δίκτυο κατασκευάστηκε αρχικά, πιθανώς από σκλάβους εργάτες, σκάβοντας εκατοντάδες κάθετα φρέατα ή πηγάδια και στη συνέχεια ανοίγοντας οριζόντιες σήραγγες μεταξύ τους για να συναντηθούν στη μέση. Από τα 456 αρχικά πηγάδια, περίπου 390 είναι γνωστό ότι σώζονται σήμερα. Το σύγχρονο σχέδιο, ωστόσο, συνοδεύεται από μια βασική διάκριση: το νερό από το υδραγωγείο δεν θα είναι πόσιμο.

Το δίκτυο καναλιών του υδραγωγείου εκτείνεται σε μήκος 15 μιλίων μέσα από την πρωτεύουσα της Ελλάδας. Από: Carole Radatto μέσω Flickr.

«Ολόκληρος ο σκοπός είναι να απομακρύνουμε αυτό το νερό από το Αδριάνειο Υδραγωγείο πριν φτάσει στην τελική δεξαμενή, επειδή δεν θα έχει τα πρότυπα του πόσιμου νερού. Επομένως, πρέπει να βρούμε τις μη πόσιμες χρήσεις όπως η αστική άρδευση, το πλύσιμο των δρόμων, η πυροπροστασία, οι βιομηχανικές χρήσεις - τέτοιου είδους πράγματα».

Ένα Σχέδιο για τη Βιωσιμότητα

Η Αθήνα δεν είναι η μόνη πόλη που αντιμετωπίζει σοβαρή ξηρασία. Καθώς η κλιματική αλλαγή γίνεται ολοένα και πιο σοβαρή, η διαθεσιμότητα νερού εξελίσσεται σε κρίση που πλήττει πολλές περιοχές παγκοσμίως. Ομοίως, η Αθήνα δεν είναι η μοναδική πόλη που διαθέτει αρχαίες υποδομές ύδρευσης που προσφέρουν πιθανές λύσεις. Πολλές πόλεις σε όλη την πρώην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία , όπως η ίδια η Ρώμη, η Νιμ στη Γαλλία και η Σεγόβια στην Ισπανία, φιλοξενούν μνημειώδη υδραγωγεία. Μερικά από αυτά τα υδραγωγεία χρησιμοποιούνται ήδη, συμπεριλαμβανομένων των αρχαίων qanats (υπόγειες σήραγγες υδραγωγείων) της Περσίας και των puquios πριν από τους Ίνκας στο Περού.

Τώρα, αυτή η παρελθούσα υπηρεσία κοινής ωφέλειας παρέχει ένα σχέδιο για τη μελλοντική βιωσιμότητα .

Αντί να βασίζεται σε νέες κατασκευές έντασης άνθρακα, αυτή η προσέγγιση επαναχρησιμοποιεί τα υπάρχοντα περιουσιακά στοιχεία. Πρόκειται ουσιαστικά για μια κυκλική οικονομία αιώνων. Επειδή αυτά τα αρχαία συστήματα συχνά τροφοδοτούνται με βαρύτητα, απαιτούν ελάχιστη ενέργεια σε σύγκριση με τους σύγχρονους σταθμούς άντλησης, μειώνοντας σημαντικά το λειτουργικό τους αποτύπωμα.

Οι μηχανικοί πραγματοποιούν εκσκαφές σε 20 από τα αρχαία πηγάδια, ώστε να χρησιμεύσουν ως σημεία πρόσβασης για νέα, τοπικά δίκτυα ύδρευσης. Για μια αρχική δοκιμή, έχει κατασκευαστεί ένας αγωγός μήκους 2,5 μιλίων για να συνδέσει την κεντρική δεξαμενή του υδραγωγείου, η οποία βρίσκεται κάτω από την πλατεία Δεξαμενής, με προαστιακές γειτονιές. Ο αγωγός θα παρέχει αρχικά μη πόσιμο νερό σε αστικά κτίρια και, τελικά, σε περίπου 80 κατοικίες. Το πρώτο από αυτά τα τοπικά δίκτυα αναμένεται να αρχίσει να λειτουργεί μέχρι τα τέλη Ιουλίου ή στις αρχές Αυγούστου, με το πλήρες έργο να έχει προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί το αργότερο έως το 2029.

Ενώ αυτό είναι ένα συναρπαστικό έργο για την Αθήνα και προσφέρει ελπίδα για πόλεις που βρίσκονται σε παρόμοιες καταστάσεις, αποτελεί μια σοβαρή υπενθύμιση ότι η «συνήθης πρακτική» δεν αρκεί στο τρέχον κλίμα. Αυτό το έργο είναι μια έξυπνη προσαρμογή που γεννήθηκε από την απελπισία και είναι χρήσιμο μόνο ως προσωρινή λύση στο πρόβλημα. Τελικά, δεν μπορεί από μόνο του να αναπληρώσει τις τεράστιες, συρρικνούμενες δεξαμενές της Αθήνας ή να αντιστρέψει χρόνια παρατεταμένης ξηρασίας. Για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να αναδιαμορφώσουμε ριζικά τη σχέση του σύγχρονου κόσμου μας με το ίδιο το νερό.

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα zmescience

https://www.zmescience.com/science/archaeology/athens-is-tapping-a-2000-year-old-roman-aqueduct-to-help-survive-a-megadrought/