Τα βάρβαρα και η Εκάτη
Από το Λύκειο Ελληνίδων βάρβαρα πάνω σε κεντητό φτιαγμένο από την αείμνηστη πρόεδρο του Παραρτήματος Κω, Περσεφόνη Κουτσουράδη.
Στις 4 Δεκεμβρίου, την ημέρα της Αγίας Βαρβάρας, οι νοικοκυρές της Κω φτιάχνουν τα «βάρβαρα», βρασμένο σιτάρι με πολλά εκλεχτά υλικά, όπως ταχίνι, ζάχαρη, αμύγδαλα, καρύδια, σταφίδες, ρόδι, κανέλα, ανθόνερο, πορτοκαλόφυλλο και άλλα μπαχαρικά, γεμάτα γεύση κι ευωδιά, που στέλλονται επίσης μέσα σε βαθιές κούπες στα σπίτια συγγενών και φίλων. Με το έθιμο αυτό θέλουν να προφυλάξουν κυρίως τα παιδιά από την επιδημία της ευλογιάς.
Το γλυκό εμφανίζεται στην παράδοση τόσο των χριστιανών όσο και των μουσουλμάνων της Μέσης Ανατολής.
Στους Έλληνες χριστιανούς είναι γνωστό και ως βάρβάρα, από την εορτή της Αγίας Βαρβάρας, κατά την οποία φτιάχνεται και μοιράζεται.
Λέγεται ότι ο Διόσκουρος κάπου στη Μ.Ασία τον 3ο αιώνα μ.Χ, είχε συλλάβει ένα σατανικό σχέδιο για την εξόντωση των Χριστιανών της περιοχής του. Κάλεσε όλους τους αρτοποιούς και τους διέταξε να βάλουν δηλητήριο στο ψωμί που θα παρασκεύαζαν και οι πωλητές τροφίμων στα τρόφιμα που θα πωλούσαν.
Το μυστικό αυτό το έμαθε η κόρη του η Βαρβάρα, και ειδοποίησε τους χριστιανούς να μην αγοράσουν ψωμί και τρόφιμα, και να πορευτούν με τα υπολείμματα που είχαν στα σπίτια τους. Έτσι κάθε Χριστιανική οικογένεια μαγείρεψε ότι πρόχειρο της βρέθηκε στο σπίτι. Επειδή όμως τα τρόφιμα που τους είχαν απομείνει ήταν πολύ λίγα και κάθε είδος από μόνο του δεν έφτανε για μια σωστή μαγειριά, έβαλαν στην κατσαρόλα λίγο στάρι, μερικά φασόλια, κουκιά, σταφίδες και ότι άλλο σχετικό είχαν, κι όλα μαζί τα μαγείρεψαν.
Ο ναός της Δήμητρας στα Παλάτια της Κεφάλου.
Σήμερα η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας της Μεγαλομάρτυρος, προστάτιδα των παιδιών και του πυροβολικού σώματος του Στρατού.
Για τους Κώους το έθιμο των βαρβάρων είναι πολύ σημαντικό και πηγαίνει πολύ πίσω στον χρόνο. Σχετίζεται με τη λατρεία της κόρης της Δήμητρας, την Εκάτη και τα Εκαταία [δες πιο κάτω, Μ.Σκανδαλίδη, Αχ. Κουτσουράδη].
Τα διάφορα όσπρια με σιτάρι και σταφίδες που μαγειρεύει κάθε νοικοκυρά, μία παράδοση λέει: « ότι η Αγία Βαρβάρα παρακάλεσε τον Θεό να της παραμορφώσει το πρόσωπο που είχε προσβληθεί από ευλογιά. Να, τι σημειώνει για το έθιμο αυτό στο Πυλί ο Θ. Γιωργαλλής. Το πρωί της Αγίας Βαρβάρας κάθε νοικοκυρά μοιράζει στη γειτονιά με την αγιασμόκουπα βάρβαρα, με την ευχή αν προσβληθεί κάποιος από την ευλογιά [γλυκιά όπως την έλεγαν κατ' ευφημισμό] να βγάλει τα κρυφά στίγματα στο σώμα και όχι στο πρόσωπο.Για την παρασκευή της χρησιμοποιούνται ψίχες αμύγδαλου και καρυδιού, μέλι, ζάχαρη, ροδόσταμο, κόκκους ροδιού. Η προσφορά αυτή με τα βάρβαρα έχει τις αρχέγονες ρίζες της στα ειδωλολατρικά έθιμα των αρχαίων για να αποτρέψουν το κακό, κάνοντας αφιέρωση στη θεά Δήμητρα και την κόρη της Εκάτη, προσέφεραν στους βωμούς σπόρους. Στο Μπαϊντίρι της Μ. Ασίας την παραμονή της εορτής της Αγίας, οι γειτόνισσες πήγαιναν η κάθε μια από κάτι που χρειάζονταν, για να γίνει η βαρβάρα, δηλαδή η εορτάσιμη πανσπερμία, που, αφού τα ευλογούσε ο παπάς τα μοίραζαν στα σπίτια .Ο εντοπισμός του εθίμου στη Μ. Ασία, από όπου πέρασε στην Κω, ενισχύει τη σύνδεσή του με τα Εκαταία, αφού η λατρεία της Εκάτης επικρατούσε κυρίως στη Μ. Ασία Αποδεικνύεται, τέλος, ότι στους χριστιανικούς χρόνους η Αγία Βαρβάρα παίρνει τη θέση της Εκάτης.
Ο Αισχύλος συνδέει την Εκάτη με τη Σελήνη και την παρουσιάζει ως Άρτεμι-Εκάτη, ενώ ο Ευριπίδης τη θεωρεί κόρη της Κώας Λητούς.Άγαλμα της Εκάτης είχε στηθεί κοντά στο ναό της Εφεσίας Αρτέμιδος.
Ναοί της Δήμητρας βρέθηκαν στην πόλη,στο Όσκαρ απέναντι όσο και στο Αμανιού. Ήταν μία πολύ σημαντική θεά για τους αρχαίους Κώους.Αν έχουν έτσι τα πράγματα δεν αποκλείεται να είναι ένα πανάρχαιο έθιμο στο νησί της Κω.
Χρόνια πολλά στις εορτάζουσες/οντες
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Παλιές Φωτογραφίες της Κω
2. Κωακά ιδιώματα- Μ.Σκανδαλίδη
3. Παραδοσιακές γεύσεις από την Κω- Περσεφόνη Κουτσουράδη
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
1.Τα βάρβαρα, από το βιβλίο του Μιχάλη Σκανδαλίδη , Κωακά Ιδιώματα.
2.H διατήρηση των εθιμικών μας παραδόσεων, ομιλία του 2017 στη Ρόδο του Αχιλλέα Κουτσουράδη.
3.Ομιλία του καθηγητή της νομικής σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ.Αχιλλέα Κουτσουράδη με την ευκαιρία της εκδήλωσης του Λυκείου των Ελληνίδων της Κω για τα βάρβαρα στις 30 Νοεμβρίου 2019 στην Κω.