Δαμώ, η φιλόσοφος κόρη του Πυθαγόρα

Πυθαγόρειοι γιορτάζουν την αυγή (Fyodor Bronnikov).

Δαμώ, η φιλόσοφος κόρη του Πυθαγόρα, στην οποία εμπιστεύτηκε όλα του τα γραπτά και που δεν ήθελε ποτέ να τα πουλήσει, προτιμώντας τη φτώχεια από τον χρυσό.

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Δαμώ γεννήθηκε στον Κρότωνα, μια ακμάζουσα πόλη της Μεγάλης Ελλάδας, γύρω στο 535 π.Χ. Ήταν κόρη του φημισμένου φιλοσόφου Πυθαγόρα, ιδρυτή μιας σημαντικής φιλοσοφικής και θρησκευτικής αίρεσης, και της Θεανώ (σύμφωνα με ορισμένες πηγές, κόρη του διάσημου αθλητή Μίλωνα του Κρότωνα), που ήταν επίσης εξέχων στοχαστής. 

Αν και είχε άλλα αδέρφια, όπως οι Τηλαύγης και Αριγνώτης, οι αρχαίες μαρτυρίες δεν συμφωνούν πάντα στις λεπτομέρειες της οικογενειακής δομής. Ορισμένες πηγές τονίζουν ότι η Δαμώ ήταν η μοναχοκόρη, ενώ άλλες αναφέρουν ότι μοιράστηκε τη ζωή της με τουλάχιστον δύο αδερφές, τη Μυῖα και την Αριγνώτη.

Η ζωή της Δαμώ εκτυλίχθηκε σε ένα περιβάλλον βαθιά διαμορφωμένο από τον ασκητισμό και τα ηθικά ιδανικά που προωθούσε ο πατέρας της. Ως μέρος της πυθαγόρειας κοινότητας,η Δαμώ θα συμμετείχε σε διδασκαλίες που συνδύαζαν τα μαθηματικά, τη φιλοσοφία, τη μουσική και τον μυστικισμό - κλάδους που οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν απαραίτητους για τον εξαγνισμό της ψυχής.

Μια από τις πιο γνωστές ιστορίες για τη Δαμώ εμφανίζεται στο έργο του Ιάμβλιχου, ενός νεοπλατωνικού φιλοσόφου που έγραψε εκτενώς για τους Πυθαγόρειους στην πραγματεία του «Η ζωή του Πυθαγόρα». Ο Ιάμβλιχος αφηγείται ότι, μετά το θάνατο του Πυθαγόρα, η Δαμώ κληρονόμησε τα γραπτά του πατέρα της, τα οποία περιλάμβαναν υπομνήματα στα ελληνικά, μεγάλης σημασίας για την πυθαγόρεια κοινότητα. Σύμφωνα με αυτή την αφήγηση, ο Πυθαγόρας εμπιστεύτηκε την κόρη του να διατηρήσει τις διδασκαλίες του. Ο Πυθαγόρας άφησε τα γραπτά του στην κόρη του Δαμώ, δίνοντάς της εντολή να μην τα αποκαλύψει σε άτομα εκτός του Πυθαγόρειου κύκλου, ούτε με αντάλλαγμα μεγάλα χρηματικά ποσά. 

Εκείνη, υπακούοντας στις εντολές του πατέρα της, απέρριψε όλες τις προσφορές και εκτίμησε την πίστη στην κληρονομιά του πάνω από κάθε υλικό πλούτο. Στην πυθαγόρεια παράδοση, η Δαμώ παρουσιάζεται ως πρότυπο αρετής και φιλοσοφικής αφοσίωσης. Η πυθαγόρεια κοινότητα, αν και ιεραρχική, ήταν αξιοσημείωτη επειδή επέτρεπε στις γυναίκες να συμμετέχουν στην πνευματική και θρησκευτική ζωή, και για τους Πυθαγόρειους, ο υλικός πλούτος ήταν δευτερεύων σε σχέση με την αναζήτηση της αλήθειας και της ενάρετης ζωής. Η Δαμώ ενσάρκωσε αυτά τα ιδανικά. Αν και κανένα έργο δεν της αποδίδεται άμεσα, είναι πιθανό ότι, ως ενεργό μέλος της πυθαγόρειας αίρεσης, συνέβαλε στην ανάπτυξη ιδεών που αποδίδονται αργότερα στον πατέρα της ή σε άλλα μέλη της κοινότητας, αφού οι Πυθαγόρειοι υιοθέτησαν μια πρακτική συλλογικής συγγραφής στο οποίο υπάγονταν μεμονωμένες συνεισφορές με το όνομα του Πυθαγόρα.

Ο Διογένης Λαέρτιος, στο έργο του Βίοι και απόψεις επιφανών φιλοσόφων, αναφέρει εν συντομία τον ρόλο της Δαμώ στη μετάδοση της Πυθαγόρειας γνώσης, τονίζοντας πώς διατήρησε τα κείμενα και τις διδασκαλίες του πατέρα της. Μετά το θάνατο του Πυθαγόρα, η Θεανώ και η κόρη της Δαμώ συνέχισαν να ερευνούν και να συνεισφέρουν στις Πυθαγόρειες θεωρίες. Τα γραπτά του Πυθαγόρα που εμπιστεύτηκαν στην κόρη του Δαμώ φαίνεται ότι είχαν μια μυστηριώδη μοίρα, σύμφωνη με τη μυστικοπαθή και εσωτερική παράδοση που χαρακτηρίζει την πυθαγόρεια κοινότητα. Σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες, η Δαμώ  τα διατήρησε πιστά μετά το θάνατο του πατέρα της, τηρώντας αυστηρά την οδηγία του να μην τα μοιράζεται με άτομα εκτός του Πυθαγόρειου κύκλου, φοβούμενη ότι θα παρερμηνευθούν ή θα παραμορφωθούν αν πέσουν σε λάθος χέρια.

Ο Ιάμβλιχος, στο «Βίο του Πυθαγόρα», τονίζει την πίστη της Δαμώ στην εντολή του πατέρα της. Παρά τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες που μπορεί να αντιμετώπισε, απέρριψε όλες τις προσφορές για  τα γραπτά, επιλέγοντας να τιμήσει την κληρονομιά του πατέρα της αντί να υποκύψει στον πειρασμό του πλούτου. Η παράδοση υποστηρίζει ότι η Δαμώ πέρασε αυτά τα γραπτά στην κόρη της Βιτάλη και στον αδερφό της Τηλαύγη, διασφαλίζοντας ότι η γνώση παρέμεινε στον οικογενειακό και έμπιστο κύκλο. 

«Πολλοί λένε ότι  [Ίππαρχος] ασκεί τη φιλοσοφία ακόμη και δημόσια· Ο Πυθαγόρας εξέφρασε ξεκάθαρα την αποδοκιμασία του για αυτήν την πρακτική όταν, έχοντας εμπιστευτεί τις Σημειώσεις του στην κόρη του Δαμώ, τη διέταξε να μην τα δώσει σε κανέναν εκτός του νοικοκυριού. Και αυτή, αν και μπορούσε να τα πουλήσει για πολλά χρήματα, επέλεξε να μην το κάνει. Πίστευε ότι η φτώχεια και οι επιθυμίες του πατέρα της άξιζαν περισσότερο από χρυσό, και αυτό παρά το γεγονός ότι ήταν γυναίκα». Διογένης Λαέρτιος, Βίοι και απόψεις επιφανών φιλοσόφων, 8.42.

Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, τα πρωτότυπα κείμενα που αποδίδονταν στον Πυθαγόρα -και πιθανώς εμπλουτίστηκαν από τη Δαμώ και άλλα μέλη του κύκλου της- χάθηκαν. Αυτό δεν είναι ασυνήθιστο, καθώς πολλά φιλοσοφικά έργα στην αρχαιότητα μεταδίδονταν προφορικά ή μέσω περιορισμένων χειρογράφων, ευαίσθητα σε εξαφάνιση λόγω πολέμων, διωγμών ή απλής φθοράς με την πάροδο του χρόνου.

Μερικοί συγγραφείς προτείνουν ότι η απώλεια των πρωτότυπων γραπτών του Πυθαγόρα συνδέεται με τη δίωξη που αντιμετώπισε η πυθαγόρεια κοινότητα μετά το θάνατο του ιδρυτή της. Οι πολιτικές συγκρούσεις στον Κρότωνα και σε άλλες πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας, όπου οι Πυθαγόρειοι είχαν ασκήσει σημαντική επιρροή, οδήγησαν στη λεηλασία των χώρων συνάντησής τους και στη διασπορά ή την καταστροφή των κειμένων τους. Παρά τη φυσική απώλεια των κειμένων, οι ιδέες που αποδίδονται στον Πυθαγόρα επέζησαν, πιθανότατα χάρη στις προφορικές παραδόσεις και τα έργα των μεταγενέστερων μαθητών και οπαδών του, όπως ο Φιλόλαος και ο Αρχύτας. Αυτές οι ιδέες, που μεταδόθηκαν από γενιά σε γενιά, ενσωματώθηκαν στην κλασική ελληνική φιλοσοφία και αργότερα στη νεοπλατωνική σκέψη.

Η Δαμώ είναι μια συναρπαστική φιγούρα που, αν και τυλιγμένη στις σκιές της ιστορίας, λάμπει ως παράδειγμα αρετής, πίστης και φιλοσοφικής δέσμευσης. Ο κεντρικός της ρόλος ως θεματοφύλακας της κληρονομιάς του Πυθαγόρα και μεσάζων στη μετάδοση ιδεών που αποτέλεσαν το θεμέλιο της δυτικής σκέψης υπογραμμίζει τη σημασία της.Ίσως το μεγαλύτερο μάθημά της δεν βρίσκεται στα λόγια που έγραψε ή διατήρησε, αλλά στο παράδειγμα της ζωής της ως φιλόσοφος και θεματοφύλακας των πυθαγόρειων ιδεωδών. Πέθανε γύρω στο 475 π.Χ., στην Αθήνα.

Γεωδίφης με πληροφορίες  από την σελίδα labrujulaverde

περισσότερα,

Ιάμβλιχος, Ο βίος του Πυθαγόρα 

Dorota M. Dutsch, Pythagorean Women Philosophers: Between Belief and Suspicion 

M.E. Waithe, A History of Women Philosophers

https://www.labrujulaverde.com/en/2024/12/damo-the-philosopher-daughter-of-pythagoras-to-whom-he-entrusted-all-his-writings-and-who-never-wanted-to-sell-them-preferring-poverty-over-gold/

 Damo, la filósofa hija de Pitágoras a la que éste confió todos sus escritos y nunca quiso venderlos, prefiriendo la pobreza al oro